شماره ۱۶۰

شماره ۱۶۰ هنر موسیقی، مهر ۱۳۹۵، ویژۀ موسیقی راک ایرانی منتشر شد. در این شماره علاوه بر سرمقاله (وَ مَا أَدْراکَ ما راک!)، در همۀ مطالب ازجمله: بررسی روند تلفیق در موسیقی معاصر ایران، راک‌شناسی از دیدگاه مخاطب و هنرمند، مروری بر کارنامه‌ی کاوه یغمایی: از آغاز مترسک تا پایان منشور، کلام فارسی در راک فارسی، غزل منزوی و موسیقی پاپ و راک، Review؛ مرور و نقد آلبوم‌های موسیقی راک ایرانی، … و گفت‌و‌گو با: کاوه یغمایی، فرشاد رمضانی، فرزام رحیمی، اروین خاچیکیان، آرمان مهربان، علی شهامت به موضوع موسیقی راک ایرانی پرداخته شده است.

 

عکس روی جلد: کاوه یغمایی (کنسرت شهریورماه ۱۳۹۵)، عکاس: محمد گل‌محمدی

طراح گرافیک: استودیو مرکزی، سعید فروتن

 

✔️ برای سفارش نسخۀ کاغذی مجله و دریافت آن از طریق پست با ارسال یک پیام به honaremusighi@ در تلگرام یا شمارۀ ۰۹۱۹۸۰۸۶۴۱۰در واتس‌اپ و یا ایمیل هنر موسیقی honaremusighi@gmail.com، درخواست خود را با ذکر شمارۀ مجله به ما اعلام کنید.

جلد مجله هنر موسیقی شماره ۱۶۰

فهرست مقالات

سرمقاله: وَ مَا أَدْراکَ ما راک!

در سفری که به‌تازگی به کشور آلمان و شهر دانشگاهی‌هنری هانوفر داشتیم بیش‌از‌پیش به لزوم بحث‌هایی درباره‌ی انواع موسیقی در رسانه‌ها، به‌ویژه در رسانه‌های تخصصی نظرمند شدیم که در شماره‌ی دیگر به بازگویی این سفر و گزارش فستیوال موسیقی هنر معاصر و تأثیر موسیقی نو خواهیم پرداخت. از ری چارلز و رولینگ استون تا یغمایی وقتی «کورش یغمایی» آهنگ «گل یخ» را اجرا کرد، نمی‌دانم شعر و آهنگ آن تنالیته‌ی اجرا چه در گوش‌های موسیقی‌دوست زمزمه کرد که یغمایی گل کرد. «گل یخ» برخلاف نامش در گرماگرم جوانی‌های ما شکل‌ گرفت. ...

مهدی ستایشگر

شماره ۱۶۰

سرمقالهشماره ۱۶۰ هنر موسیقیمهدی ستایشگر

موسیقی راک؛ موجودیتی زنده و در حال رشد

ویژه‌نامۀ موسیقی راک ایرانی

موسیقی راک همچون هر سبک موسیقی دیگری، نقطه‌ی آغازی داشته، در طول زمان روندی خلاقه را طی کرده و در این فرایند به اَشکال مختلفی صورت‌بندی شده است. در ایران، جوانه‌های این سبک از موسیقی طی سال‌های دهه‌ی ۴۰ و ۵۰ خورشیدی زده شده است؛ جوانه‌هایی که در آن دوران کم‌کم داشت به موجودیت مستقلی تبدیل می‌شد و با ظهور انقلاب، تمام آن موجودیتِ شکل‌گرفته، مانند انواع دیگر موسیقی در آن دوران، ناپدید شد. البته این ناپدیدشدن به‌معنای ازبین‌رفتن آن نبود؛ چرا که آنچه با فرهنگ سر‌و‌کار دارد، اساساً ازمیان‌رفتنی نیست. بنابراین موسیقی راک هم سال‌ها زیر خاکستر ماند تا اینکه در نهایت در میانه‌ی دهه‌ی ۷۰ خورشیدی، طیفی جدید از موسیقی‌دان‌ها و گروه‌های این سبک ظاهر شدند. موسیقی‌دان‌ها و گروه‌هایی که چه آن‌ها را شخصیت‌هایی مستقل و دغدغه‌مند بدانیم، چه آدم‌هایی تقلیدگر و بدسلیقه، نمی‌توان منکر وجودشان در جامعه شد. حتی می‌توان این موجودیت و حضور مداوم را در قامت بالفعل‌شدن یک موجودیت بالقوه، دارای ریشه دانست و برای آن اهمیتی یکّه قائل شد. ...

تحریریه

شماره ۱۶۰

پروندهشماره ۱۶۰ هنر موسیقیموسیقی راکموسیقی راک ایرانیویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

بررسی روند تلفیق در موسیقی معاصر ایران

در دهه‌ی شصت میلادی نوازندگان گیتار انگلستان، تحت‌ تأثیر حضور «جیمی هندریکس» آمریکایی در کشورشان، چندی بود که دچار یک تحول بزرگ شده بودند. حاصل این دگرگونی پدیدآمدن سبک موسیقی جدیدی بود که در اواخر این دهه راک نام گرفت. با اینکه موسیقی راک کاملاً متأثر از بلوز بود، تفاوت بافت ریتمیک و صدادهی کلی آن سبب شد که نتوانند آن ‌را با افزودن پیشوندی به واژه‌ی بلوز نام‌گذاری کنند. این موسیقی به‌سرعت جایگاه خود را در میان نسل جوانِ سرکش و متفاوت‌اندیشِ انتهای دهه‌ی ۶۰ پیدا کرد و به‌عنوان صدای آن نسل شناخته شد. نگارنده به‌شخصه حدس می‌زند که در آن دوران موسیقی‌دانان باسواد و باتجربه احساس می‌کردند که چطور ممکن است این موسیقی بی‌مایه متشکل از صداهای ناهنجار این‌قدر محبوب باشد!
پروندهشماره ۱۶۰ هنر موسیقیفرزاد فخرالدینیگیتار الکتریکموسیقی راکموسیقی راک ایرانیموسیقی معاصر ایرانویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

تقلید سخت یا اصالت ساده

سرچشمه‌ی‌ راک ایرانی، ستون پاپ طلایی دهه‌ی ۱۳۵۰

در تاریخ موسیقی معاصر ایران همواره بخش مهمی نادیده گرفته شده است؛ مقطعی که جریان «بیت‌بند»های ایرانی به‌نوعی پایه‌گذار «پاپ ایرانی» شدند. جریانی که حدود سال‌های ۱۳۴۲ یا ۱۳۴۳ شمسی شکل گرفت و در اواخر دهه‌ی ۴۰ تبدیل به موسیقی پاپ شد که از آن با عنوان دوران طلایی موسیقی پاپ ایران یاد می‌کنند. «واروژان»، «شهیار قنبری»، «زولاند»، «منفردزاده» و... همه بعد از این جریان میان‌دار پاپ شدند و روزگاری دست‌نیافتنی را رقم زدند. چرا همگان دهه‌ی ۱۳۵۰ را دوران شکوه پاپ ایرانی می‌دانند، ولی از چند سال پیش از آن سخن نمی‌گویند؟ این بیت‌بندها چه مشکلی داشتند که تا این حد نادیده گرفته شدند؟ اصلاً این بیت‌بندها چه ویژگی‌هایی داشتند که ما از آن‌ها به‌عنوان آغازگران راک در ایران یاد می‌کنیم؟

امیر بهاری

شماره ۱۶۰

امیر بهاریبیت‌بندپاپ ایرانیپروندهراکرشماره ۱۶۰ هنر موسیقیموسیقی پاپموسیقی راکموسیقی راک ایرانیموسیقی معاصر ایرانویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

پاپ و راک؛ تعامل یا تقابل

نگاهی غیر تئوریک به ژانرهای مردم‌پسند موسیقی معاصر

آهنگ‌هایی هستند که به‌خاطر ساختار ریتمیک و ملودیک و ترانه‌های خاصشان، می‌توانند روحیه‌ی جمعی شنوندگان را بیدار کنند. این آثار معمولاً آثاری با پیچیدگی کم هستند که می‌توان آن‌ها را همراه با جمعیت سرود یا خواند و به‌دلیل همین خاصیت هم به‌کرّات در استادیوم‌های ورزشی کشورهای مختلف جهان از این آهنگ‌ها استفاده می‌شود. جالب است که بیشتر آهنگ‌هایی که در استادیوم‌های ورزشی استفاده می‌شوند، آهنگ‌هایی از سبک موسیقی پاپ و راک هستند؛ اما این نام‌ها چه‌چیزی را نشان می‌دهند؟ پاپ! راک! آیا این‌ها موسیقی‌هایی متفاوت با‌هم هستند؟ یا مرز مشترکی میان آن‌ها هست؟ آیا اصلاً لزومی دارد که موسیقی را طبقه‌بندی کرد؟ این طبقه‌بندی به کاری می‌آید؟ این‌ها پرسش‌هایی هستند که شاید بسیاری از آن مطلع باشند، ولی در‌عین‌حال بسیاری از علاقه‌مندان به موسیقی نیز هستند که می‌خواهند پاسخ آن‌ها را بدانند. با وجود این، تعاریف مختلفی در مراجع مختلف و از سوی اهالی فن درباره‌ی هر کدام از سبک‌های موسیقی وجود دارد و ازآنجایی‌که سبک‌های موسیقی و به‌خصوص سبک‌های موسیقی مردم‌پسند معاصر ما، پدیده‌هایی فراتر از خودِ موسیقی هستند، همین تعدد و تفاوت‌ها در تعاریف مختلف شاید سبب سردرگمی و درک نادرست و اتفاق‌هایی عجیب بشوند. در ادامه‌ی این نوشته سعی می‌شود تا جایی که ممکن است به تعاریف ساده‌ای از سبک‌های پاپ و راک اشاره شود. بیان این نکته ضروری است که این نوشته تنها درباره‌ی سبک‌های موسیقی مردم‌پسند معاصر است.
پروندهشماره ۱۶۰ هنر موسیقیمحمدعلی پورخصالیانموسیقی راکموسیقی راک ایرانیموسیقی مردم‌پسند معاصرموسیقی معاصر ایرانویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

چه کسی راک‌تر است؟

در حال حاضر موسیقی ایران در حال گذران یکی از عجیب‌ترین دوران‌های خود است. جالب اینجاست که این مسئله اساساً مربوط به سبک نیست و تمام موسیقی‌دان‌ها و اهالی موسیقی در گیرودار آن هستند. اکنون در دورانی هستیم که هر کس در این وادی مدعی است و چه به‌حق و چه به‌ناحق هر یک سری از این لحاف را گرفته و به‌سمت خود می‌کشد! در این میان معدود هستند کسانی که با جدیت موسیقی کار می‌کنند و نسبت به گیرودارِ آن بی‌تفاوت‌اند؛ این عده خود موسیقی برایشان مهم است و نه حاشیه‌ها‌ی آن. اینان که شاید پنج درصد اهالی موسیقی باشند، افراد خلاق و پیشروی این وادی‌اند و طبیعی است که بار پیشرفت موسیقی ایران بر دوش آن‌ها باشد. موسیقی راک نیز همچون دیگر سبک‌ها دچار همین چالش است؛ زیرا تجربه‌ی این موسیقی در ایران کم است و همچنین موسیقی‌دان‌های راک یا به‌اصطلاح «راکر»ها، به‌مانند دیگر موسیقی‌دانان سبک‌های دیگر در ایران، یکدیگر را قبول ندارند و دائماً در حال اثبات این هستند که به‌اصطلاح من از همه راک‌ترم!

رامین بهنا

شماره ۱۶۰

پروندهراکررامین بهناشماره ۱۶۰ هنر موسیقیموسیقی راکموسیقی راک ایرانیویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

راک‌شناسی از دیدگاه مخاطب و هنرمند

راکر را با رسم شکل، توضیح دهید

راک در موسیقی ایران از اواسط دهه‌ي ۷۰ جان می‌گیرد و پیش از آن، هرچه بوده که البته جدّی هم بوده، این سبک (استایل) را پررنگ و مهم نکرده است. کسانی مانند «آرش میتویی»، «کاوه یغمایی»، «فرشاد رمضانی» و «شهرام شعرباف» بودند که این سبک را در ذهن و فکر مخاطب ایرانی جا انداختند. از آن زمان تا اواسط دهه‌ي ۸۰ تکلیف مشخص بود؛ تعداد معدودی از موسیقی‌دان‌ها سراغ این سبک می‌رفتند، راک به‌صورت پیش‌فرض غیر‌مجاز بود و مخاطبان هم به‌راحتی راکرها را از غیر‌راکرها تشخیص می‌دادند. اما زمانی که راک فراگیرتر شد و تعداد زیادی گروه و آرتیست با محوریت راک ظهور پیدا کردند، مخاطبانِ راک فارسی هم بیشتر شدند. از آن پس، دیگر انواع زیرشاخه‌های راک در حال تولید بود و حتی زیر‌سبک‌های خاصِ راک هم مخاطب خود را پیدا می‌کرد.

سیامک قلی‌زاده

شماره ۱۶۰

پروندهراکرسیامک قلی‌زادهشماره ۱۶۰ هنر موسیقیموسیقی راکموسیقی راک ایرانیویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

از آغاز مترسک تا پایان منشور

مروری بر کارنامه‌ی کاوه یغمایی

از زمانی که «کاوه یغمایی» با انتشار آلبوم «مترسک» رسماً خود را به عرصه‌ی موسیقی راک ایران معرفی کرد، حدود ۱۳ سال می‌گذرد؛ ۱۳ سالِ پر‌فراز و نشیب. پُر از انتشار آلبوم‌ها، اجرای کنسرت‌ها و روزهای خوب، در کنار سکوت‌ها، انتظارهای طولانی، لغو اجراها و روزهای سخت. حاصل این سال‌ها سه آلبوم با نام‌های «مترسک»، «سکوت سرد» و «منشور» است که می‌توان گفت هر سه، حداقل نسبت به نمونه‌های مشابه در سبک خود با استقبال عمومی خوبی مواجه شدند. در این یادداشت نگاهی تحلیلی به این سه آلبوم خواهیم داشت و ویژگی‌های هر یک را بررسی خواهیم کرد تا بتوانیم موسیقی کاوه را بهتر بشناسیم.

بابک علوی

شماره ۱۶۰

آلبوم سکوت سردآلبوم مترسکآلبوم منشورپروندهراکرشماره ۱۶۰ هنر موسیقیکاوه یغماییگیتار الکتریکموسیقی راکموسیقی راک ایرانینقد آلبومویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

ارتباط هنرمند و مردم را نمی‌توان قطع کرد

گفت‌وگو با کاوه یغمایی

«کاوه یغمایی» شاید به‌نوعی ادامه‌‌دهنده‌ی راه پدرش در موسیقی باشد، اما هیچ‌گاه زیرِ چتر نام «کوروش» قرار نگرفت. کار خودش را کرده و اهل کوتاه‌آمدن و گذشتن از حقش هم نبوده و نیست که اگر بود شاید حالا در آستانه‌ی ۵۰سالگی، بیش از سه آلبوم داشت. برای نسل جوانی که اواسط دهه‌ی ۷۰ در ایران که با موسیقی راک آشنا شده بودند و شاید حتی گیتار الکتریک را از نزدیک هم ندیده بودند، کاوه یغمایی نمادِ راک بود. کنسرت‌های کاوه و گروهش همیشه پرطرفدار بوده و فرقی نمی‌کرده در فرهنگ‌سرای بهمن باشد یا سالن میلاد نمایشگاه. کاوه بدون اینکه بخواهد نمادی از راک فارسی شد، ولی همیشه دغدغه‌اش موسیقی بوده تا در بین عموم مردم نفوذ کند و حتی مخاطبِ فراگیر، اما خاموش را بیدار کند. در تمام این سال‌ها از ایجاد سوءتفاهم دوری کرده و کمتر درباره‌ی آثارش اظهارنظر کرده است و ترجیح می‌دهد این کار را به منتقدان واگذار کند. حال با چنین روندی از معدود موسیقی‌دان‌هایی است که هم وجه هنری خود را حفظ کرده و هم توانسته مخاطب گسترده داشته باشد. او پس از آلبوم «مترسک» موقعیت خوبی برای کار در ایران داشت، اما ترجیح داد ریسک کند و کار در شرایطی جدید و دشوار اما حرفه‌ای را تجربه کند. حاصل این تجربه‌ها در کانادا و مدت‌ها سکوت ناخواسته، تبدیل به آلبومی به‌نام «منشور» شده که در آن همکاری‌هایی با اعضای گروه «نیکل بک» هم داشته است. همچنین قرار بود حدود یک ماه پس از انتشار آلبوم، روزهای ۹ و ۱۰ شهریور روی صحنه حاضر شود تا منتخبی از سه آلبومش را اجرا کند. به همین بهانه به محل تمرین او و گروهش رفتیم تا زوایای مختلف این آلبوم و کنسرتی را كه در شهریورماه برگزار می‌شود از زبان خودش بشنویم.
پروندهشماره ۱۶۰ هنر موسیقیکامیل یغماییکاوه یغماییکنسرتکورش یغماییگفت‌وگوگیتار الکتریکموسیقی پاپموسیقی پاپ اوریجینالموسیقی راکموسیقی راک ایرانیموسیقی مدرننیلوفر فرزندشادویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

منشور از زاویه‌ای دیگر

نگاهی به ترانه‌های آخرین آلبوم موسیقی كاوه یغمایی

ترانه‌های آلبوم «منشور» اگر فارغ از سبك موسیقایی آن مرور شوند، تقریباً همه بر بستر آنچه با عنوان كلّی «ترانه‌ی پاپ» می‌شناسیم خلق شده‌اند و به‌جز ترانه‌ی «كوچه»، بقیه‌ی ترانه‌ها، سوژه‌هایی عاشقانه یا عشق‌مدار دارند. (بگذریم از قطعه‌ی «شب سرد» که به‌گمان من نباید از منظر كلام آن را جدی گرفت.) آنچه از موسیقی راک آمریكایی و جهانی می‌دانیم حضور كم‌رنگ‌تر سوژه‌های عاشقانه به نسبت دیگر انواع سوژه‌ها در این سبک است و در نتیجه، حضور پررنگ عشق در ترانه‌های این آلبوم ظاهراً خارج از عرف محسوب می‌شود. حتی پرداخت‌های عشقی در كلام راك جهانی در اندازه‌های ترانه‌های این آلبوم، احساساتی نیستند. (مراجعه كنید به تحلیل موسیقی راك در كتاب درک و دریافت موسیقی نوشته‌ی «راجر كیمی ین») اگر بپذیریم كه قرار است روایتی ایرانی و فارسی از راک ارائه شود، نوع استفاده از فرم كلام و شیوه‌ی پرداختن به سوژه‌ها و محدودیت‌های خودساخته‌ی كارورزان این سبك، آینده‌ی روشنی پیش روی این روایت قرار نخواهند داد. در دام اوزان شعری افتادن و پرداختن مكرر به سوژه‌های دستمالی‌شده در همین آلبوم، مصادیقی برای این ادعاست.

حمید ناصحی

شماره ۱۶۰

آلبوم منشورپروندهترانهترانه‌سراترانه‌های پاپحمید ناصحیروزبه بمانیسعید دبیریشماره ۱۶۰ هنر موسیقیکاوه یغماییموسیقی راکموسیقی راک ایرانیمیثم یوسفینقد آلبومنوذر پرنگنیلوفر فرزندشادویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

کارتووونِ ماه (۴)

محمدرضا ثقفی

شماره ۱۶۰

کارتون موسیقیکارتووونِ ماهکاریکاتور موسیقیمحمدرضا ثقفی

از کپی‌کاری تا پرشین راک

گفت‌و‌گو با فرشاد رمضانی

کمتر کسی است که موسیقی راک ایران را بشناسد و با «فرشاد رمضانی» آشنایی نداشته باشد. او که یکی از متعهدترین موسیقی‌دان‌های این سبک است، تاکنون با وجود تمام موانعی که شرایط محیطی پیش رویش قرار داده، تمام‌قد پای این سبک ایستاده است. پس از انقلاب در بسیاری از صحنه‌‌های پاپ، نوازنده‌ی گیتار بِیس بوده است و همچنین در مهم‌ترین کنسرت‌های راک دهه‌ی ۷۰ و ۸۰ هم کم ساز نزده است. از‌جمله همان کنسرت‌های مهم، کنسرت «کاوه یغمایی» در اوایل سال‌های دهه‌ی ۸۰ است. با موسیقی‌دان‌های راک آن زمان با عناوین مختلف از نوازنده گرفته تا صدابردار همکاری کرده و خلاصه در تمام این سال‌ها در جریان اصلی موسیقی راک کشور حضور داشته است. دو سال پیش بود که بالاخره موفق به دریافت مجوز انتشار دو آلبومِ با‌کلام فارسی با عنوان «شیدایی درون ۱ و ۲» به‌خوانندگی خودش شد. آلبوم نخست که کلید آن در سال ۱۳۸۱ زده شده بود توسط «کاوه یغمایی» آهنگ‌سازی شده و آهنگ‌ساز آلبوم دوم «بصیر فقیه‌نصیری» است. در جشنواره‌ی فجر سال گذشته نیز، اجرایی کوتاه و دیدنی از قطعات این دو آلبوم داشتند. برای پرونده‌ای که بناست سبک راک و کلام فارسی را محور خود قرار دهد، گفت‌و‌گو با این مرد ۵۰‌ساله که تعهدش نسبت به یافتن هویت ایرانی در این سبک از هر چیز دیگری برایش مهم‌تر است، یک فرصت محسوب می‌‌شود. در این گفت‌و‌گو از این فرصت استفاده کرده‌ایم تا بتوانیم از رهگذر تجربیات یک موسیقی‌دان دل‌سپرده به راک، موضوعات مختلفی را که راک فارسی دائماً با آن درگیر است به بحث بگذاریم. در ادامه این گفت‌و‌گو را می‌خوانید.

محمد خلیلیان

شماره ۱۶۰

آلبوم شیدایی درون ۱ و ۲پروندهشماره ۱۶۰ هنر موسیقیفرشاد رمضانیکاوه یغماییگفت‌وگوگیتار بیسموسیقی راکموسیقی راک ایرانینوازندگان گیتارویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

از فارسی‌سازی تا پاپ‌شدن

یادداشتی درباره‌ی عوامل موفقیت‌نبودن راک فارسی

موسیقی راک در همان نخستین سال‌های موجودیتش، آغاز به جذب طرفدارانی در کشورهای غربی کرد؛ البته این جذب بی‌واسطه و سریعِ مخاطب، با شیوه‌های مرسوم تبلیغات موسیقی پاپ صورت نگرفت، بلکه تفاوت‌ها و جذابیت‌های موسیقایی این سبک، باعث شد تا طیف گسترده‌ای از جوانان و نوجوانانِ تشنه‌ی موسیقی جدید گِرد آن جمع شوند. هیجان ریتمیک و فضاهای کمابیش متفاوت ملودی، هارمونی و تک‌نوازی‌های بلند گیتار الکتریک به‌همراه صدادهی متفاوت این سبک، المان‌هایی بودند که تا آن زمان در موسیقی‌های متداول شنیده نشده بود. به یک معنا این نوع موسیقی که زاده‌ی یک اجتماع چندتکه بود، توانست جنسی متفاوت از مخاطبان جدید را به خود جذب کند؛ مخاطبانی که خواستار صداهایی جدید بودند.

همایون مجدزاده

شماره ۱۶۰

پروندهراک فارسیشعرشعر فارسی در موسیقی راکشماره ۱۶۰ هنر موسیقیگیتار الکتریکموسیقی راکموسیقی راک ایرانیهمایون مجدزادهویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

فرصت یا تهدید

کلام فارسی در راک فارسی

راک فارسی از جوانب بسیاری محل بحث و مجادله است؛ از مباحث مربوط به فرم و تکنیک موسیقایی گرفته تا شعر و محتوا تا چگونگی معرفی و تبلیغ. این سبک از موسیقی همچون نوجوانی در آستانه‌ی بلوغ، آماج ایده‌ها و نظریات مختلف است که هر یک می‌خواهند شخصیت وی را بر اساس دانش یا گاه سلیقه‌ی خود شکل دهند. نوجوانی که گاهی از حقوق اولیه‌ی خود نیز محروم است، اما با وجود تمام این شرایط رشد می‌کند و در نهایت برآیندی رو به رشد دارد. یکی از پرسش‌هایی که همواره در راک فارسی مطرح بوده و هرگز به جواب جامع و واحدی منجر نشده، انتخاب زبان برای کلام در این سبک موسیقی است. عده‌ای معتقد به استفاده از زبان انگلیسی هستند، در‌حالی‌که برخی دیگر فارسی را ترجیح می‌دهند. احتمالاً این پرسش هرگز جواب مطلقی نخواهد داشت، ولی تحلیل و بررسی دلایل انتخاب هر یک از این زبان‌ها خالی از فایده نیست.

بابک علوی

شماره ۱۶۰

بابک علویپروندهراک فارسیشعرشعر فارسی در موسیقی راکشماره ۱۶۰ هنر موسیقیموسیقی راکموسیقی راک ایرانیویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

اقلیتی در اقلیت موسیقی ایران

نگاهی تحلیلی به استفاده‌ی ترانه‌های انگلیسی بر آهنگ‌های راک ایرانی

از قدیم‌الایام در موسیقی راک زیرزمینیِ ایرانی روندی وجود داشته و تعداد درخور توجهی از گروه‌ها برای آهنگ‌هایشان از ترانه‌های انگلیسی استفاده می‌کنند؛ یعنی با اینکه آهنگ‌های این گروه‌های راک ایرانی، اوریجینال هستند و ساخته‌ی خودشان است و حتی اشعار یا ترانه‌های سوار‌شده بر این آهنگ‌ها هم اوریجینال است، ولی این ترانه‌ها به‌جای اینکه به‌زبان فارسی سروده شده باشند، به‌زبان انگلیسی هستند. این نکته که دلایل و ریشه‌های مختلف و متفاوتی دارد، از همان پیش از انقلاب سبب شده است تا در میان طرفداران و مخالفان «موسیقی راک ایرانی با ترانه‌ی انگلیسی»، بر سرِ اینکه چرا از اشعار فارسی برای موسیقی راک استفاده نمی‌شود، بحث و جدلی داغ به‌وجود آید؛ بحث و جدلی که در آن به‌طور طبیعی تعداد مخالفان شعر انگلیسی بیشتر است یا لااقل این مخالفان توانسته‌اند مخالفت خود را از طریق رسانه‌ها ابراز کنند.
از سوی دیگر این باور که «شعر فارسی روی موسیقی راک نمی‌نشیند»، ریشه‌ی نادرستی دارد و از سوی برخی از طرفداران اشعار انگلیسی بر آهنگ‌های راکِ ساخته‌شده توسط ایرانی‌ها، به‌عنوان دفاع از موضعشان اعلام می‌شده است؛ باوری که نادرست‌بودن آن، جای شک و تردید ندارد و با ظهور گروه‌ها و خواننده‌های متنوع زیرزمینی و مجوز‌دار طی نزدیک به دو دهه‌ی اخیر و استفاده‌ی آن‌ها از اشعار و ترانه‌های فارسی، تقریباً منسوخ شده است؛ اما با وجود این، در میان گروه‌های راک زیرزمینی ایرانی همچنان هستند گروه‌هایی که تمایل بسیاری به استفاده از زبان انگلیسی یا فرانسه برای اشعارشان دارند. جالب است که وقتی پیش از انقلاب، موسیقی راک با فرم‌های اولیه‌ی خود وارد ایران می‌شود، خودِ موسیقی راک با حال‌و‌هوای موسیقی ایرانی تطبیق داده می‌شود و به‌نوعی موسیقی و نه کلامِ راک، در ایران و از همان ابتدا، «شبه‌بومی» می‌شود؛ ولی با اینکه موسیقی راکِ بسیاری از گروه‌های ایرانی، با نسبت‌های کم‌و‌زیاد بومی شده، ترانه‌های بسیاری از همین آهنگ‌ها انگلیسی‌اند. پیش از انقلاب استفاده از ترانه‌های اسپانیایی، انگلیسی، فرانسه و ایتالیایی سوار‌شده بر موسیقی پاپ ایرانی نیز وجود داشته و پس از انقلاب هم در آلبوم‌های مجوز‌دار خواننده‌های پاپ ایرانی، استفاده از شعر انگلیسی دیده می‌شود که مجوز وزارت ارشاد را هم دارد.
بیشتر
پروندهترانهراک فارسیشعرشعر فارسی در موسیقی راکشماره ۱۶۰ هنر موسیقیمحمدعلی پورخصالیانموسیقی پاپموسیقی راکموسیقی راک ایرانیویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

غزل منزوی و موسیقی پاپ و راک

به‌بهانه‌ی هفتادمین زادروز حسین منزوی

نخستین‌ روز مهرماه زادروز دو تن از نامدارانِ شعر و موسیقی ایرانی، «حسین منزوی» (۱۳۸۳-۱۳۲۵) و «محمدرضا شجریان» (۱۳۱۹)، است. دو استاد بزرگی که در شیوه‌ی خویش همتا ندارند و تا امروز جانشینی برایشان پدید نیامده است. حسین منزوی از بزرگ‌ترین غزلسرایان تاریخ زبان و ادب پارسی است که نه خود و نه جامعه نبوغش را به‌درستی شناخت و  ارج نهاد. او که اگر می‌بود مهرماه امسال ۷۰ ساله می‌شد، از روزی که زادگاه خود زنجان را بدرود گفت و برای تحصیل در رشته‌ی‌ زبان و ادبیات فارسی به دانشگاه تهران رفت (و ای کاش هرگز نمی‌رفت) تا روزی که در پی آسیب‌های بیماری چندساله‌ی قلبی و ریوی درگذشت، زندگی بسیار ‌آشفته‌ای داشت. ...

مهدی فیروزیان

شماره ۱۶۰

آلبوم کابوسآلبوم ماه و پلنگادبیات و موسیقیپروندهترانهحسین منزویزادروزشماره ۱۶۰ هنر موسیقیغزلغزل‌ترانهکورش یغماییمحمد نوریمهدی فیروزیانموسیقی راکموسیقی راک ایرانیویژه‌نامه

راک خالص ایرانی در اجراهای پژوهشی

گفت‌وگو با آرمان مهربان

در روزهای تصمیم‌گیری برای تهیه‌ی مطالب این پرونده، از طرف دوستان نویسنده صحبتی مطرح شد که یکی از آن‌ها به‌کارگیری دور‌های آکوردی تکراری و نزدیک به موسیقی پاپ در آثار موسیقی راک ایرانی بود. ابتدا قرار بود از یکی از آهنگ‌سازان و تنظیم‌کننده‌های راک بخواهیم تا یادداشتی با همین مضمون به ما بدهد، اما بهتر دیدیم تا این مسئله در قالب گفت‌وگو مطرح شود. از‌آنجایی‌که در گفت‌وگوهای مختلف شاهد بحث‌هایی از این دست بوده‌ایم و اینکه به‌طور مثال سبکِ فلان خواننده‌ی ایرانی راک هست یا نه و نیز معتقد به یک‌طرفه به‌قاضی‌رفتن نیستیم و معتقدیم سبک‌های موسیقی پدیده‌های سیالی هستند که بر بستر زمان، مکان و شرایط روان هستند، سعی کردیم به‌سراغ کسانی برویم که محدود به یک حیطه‌ی موسیقایی و یک سبک خاص نیستند. به همین دلیل به‌یاد یکی از آهنگ‌سازانی افتادیم که هم در موسیقی پاپ و هم در موسیقی راک ایرانی فعالیت می‌کند: «آرمان مهربان»!
آرمان مهربانآهنگ‌سازاهدا سلطانعلی‌زادهپروندهتنظیم‌کنندهشماره ۱۶۰ هنر موسیقیگفت‌وگوموسیقی پاپموسیقی راکموسیقی راک ایرانیویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

مرور و نقد آلبوم‌ها (ریویو)

Reviews

تاریخ نگارش مرور و نقد آلبوم‌ها یا همان ریویوی انگلیسی (Review)، به تاریخ موسیقی راک گره خورده است. کم پیش می‌آید حین تورق یک مجله یا مرور یک سایت تخصصی موسیقی راک، به بخش مجزایی مختص مرور آلبوم‌های مختلف برنخوریم. این بخش که با آنالیز فنی موسیقی‌شناسانه تفاوت دارد، همیشه یکی از مهم‌ترین و پرطرفدارترین قسمت‌های مطبوعات حوزه‌ی موسیقی راک بوده است. تأثیرگذاری و اهمیت این تکه‌مرورها و نقدهای موجز البته تک‌بعدی نیست؛ جامعیت این مطالبِ به‌ظاهر ساده، به‌شکلی کارکرد دارد که هر سه ضلع هنرمند، مخاطب و واسطه (که در اینجا منظور کسانی هستند که موسیقی‌دان و مخاطب را از طریق «رسانه»هایی چون آلبوم‌ها، رادیو و مجلات گرد هم می‌آورند) را شامل می‌شود. مرور‌ها مخاطبِ سردرگم در انواع موسیقی‌های جدید را با اتفاقات تازه‌ی این حوزه آشنا کرده، هنرمندانِ گمنام و مستحق دیده‌شدن را به جامعه معرفی می‌کنند و از همه مهم‌تر، می‌توانند در جریان‌سازی‌های سبکی، نقش و کارکردی مؤثر داشته باشند؛ چرا که تأثیر بلاواسطه‌ی فرهنگیِ یک اثر، تنها با درست و دقیق شنیده‌شدن صورت می‌گیرد. ضمن اینکه توجه به بخش‌های خاص یک اثر یا جریان موسیقایی، می‌تواند آن اثر یا جریان را در مسیری درست و هدفمند قرار دهد. بنابراین همه‌ی عواملِ درگیر با تولید و ارائه‌ی موسیقی راک، هر یک به‌شکلی از بازنگری‌ها سود می‌برند. آنچه در ادامه‌ی این پرونده خواهید خواند با تمرکز بر تعدادی از آلبوم‌ها و گروه‌های مهم راک فارسی، تلاش دارد بر اهمیت فوق‌العاده‌ی این عادت نوشتاری مطبوعات خارجی تأکید بگذارد، این سنت را ارج نهد و برای تبدیل‌شدنش به یک عادت و گفتمان عمومی تلاش کند.
Reviewآلبوم ۸۸ از گروه رادیو تهرانآلبوم خال‌پانک از گروه ۱۲۷آلبوم زیگیلندآلبوم گیرنده را بچرخانآلبوم منشورآلبوم میراآلبوم نه پیچیده، نه مفهومآلترناتیو راکآنژلا والیبیژن موسویپروندهدلپذیر میرآفتابیریویوسینا چراغیشماره ۱۶۰ هنر موسیقیکیارش بختیاریگروه اوهامگروه بالگردگروه بی‌بندگروه رامگروه میرامحمد بیگیموسیقی راکموسیقی راک ایرانیویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

نامتعهد به سنت و فرهنگ

گفت‌و‌گو با فرزام رحیمی درباره‌ی آور، راز شب و میرا

به‌یاد‌آوردن نام «فرزام رحیمی»، شاید پس از مدت‌ها دور‌بودن او از صحنه‌ی فعالیت رسمی موسیقی راک ایران دشوار باشد؛ چرا که سال‌ها از آخرین کنسرت گروه «میرا» می‌گذرد، «آور» مدت‌هاست که خاموش مانده و برای «راز شب» نیز، هیچ‌گاه فرصت یک فعالیت طولانی‌مدت فراهم نبود. حالا چیزی حدود ۱۰ سال است که این خواننده و نوازنده‌ی گیتار ۴۸ ساله با هیچ رسانه‌ای مصاحبه نکرده و ترجیح داده در سکوت، به زندگی عادی خودش در آمریکا ادامه دهد. در آن‌سوی مرزها خانواده‌ای تشکیل داده، منبع درآمدی غیر از موسیقی دارد و گهگاهی صرفاً برای خوشایند خودش دست به تولید موسیقی می‌زند؛ موسیقی‌هایی که آن‌چنان برایش شخصی‌اند که هیچ علاقه‌ای به انتشار آن‌ها ندارد. در ایران اما میراث فعالیت‌های او و دوستانش همچنان پابرجاست. اکنون هر روزه تجربه‌های جدیدتری در راستای تلفیق موسیقی مدرن غربی و کلام فارسی ارائه می‌شود که سوای بحث کیفی این آثار، موجودیت انکار‌ناشدنی چنین تفکری ثابت می‌کند که مسیر انتخاب‌شده توسط «فرزام رحیمی» و هم‌گروهی‌هایش، چندان بی‌راه نبوده است. همین اندک‌اندک آشنا‌شدن گوش ایرانی با نوعی جدید از موسیقی و دیگر عجیب و غریب به‌نظر‌نرسیدن چنین تجربه‌هایی، ثابت می‌کند که آن هویت تازه‌ای که اواخر دهه‌ی ۷۰ خورشیدی از دل جامعه‌ی ایرانی برآمده بود، نه نتیجه‌ی بازی‌هایی سرخوشانه با ساز و آواز، بلکه حاصل دغدغه‌هایی اساسی بوده است؛ دغدغه‌هایی که حاصل فعل و انفعالاتِ درونیِ یک فرهنگِ هم‌زمان مستقل و عمومی است. گفت‌و‌گوی پیش رو سعی دارد از طریق مرور فعالیت‌های یکی از مهم‌ترین موسیقی‌دان‌های دهه‌های ۷۰ و ۸۰ راک ایران، نگاهی به روند آفرینش آثاری داشته باشد که اکنون از منظر سبکی، معمول‌ترین شکل فارسی‌شده‌ی موسیقی راک خوانده می‌شوند.

محمد خلیلیان

شماره ۱۶۰

آلبوم آب و آتشآلبوم دار قالیپروندهشماره ۱۶۰ هنر موسیقیفرزام رحیمیگروه آورگروه راز شبگروه میراگفت‌وگومحمد خلیلیانموسیقی راکموسیقی راک ایرانیویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

ردّ پای موسیقی راک در ایران

وسعت دنیای هنر و اسرار نهفته‌اش تا بیکران‌ها ادامه دارد. این بیکرانه، اقلیم‌های گوناگون و گونه‌های مختلف هنر را که در این نوشتار منظورمان موسیقی است، در بر می‌گیرد. بی‌تردید هیچ هنرمندی بی‌تأثیر از هنرهای چندگانه در آثار شخصی‌اش نیست. تأثیرپذیری موسیقی‌دان‌های ایرانی از پیشکسوتان موسیقی راک با درنظرگرفتن اختلاف فرهنگ، مذهب و طرز تفکر در نقاط مختلف جهان، کار ساده‌ای به‌نظر نمی‌رسد. چشم‌پوشی از یک زندگی ساده و بدون واهمه و آمادگی برای مواجهه با سختی‌ها در راه به‌انجام‌رساندن هدف، مبنای فعالیت نوازنده و خواننده‌ای است که تمام محرومیت‌ها را به‌جان می‌خرد تا به هدف نهایی‌اش که پدیدآوردن موسیقی دلخواه‌اش است، برسد. این مقوله در کشور ما هم که مردمش از دیرباز ارتباط عاطفی و تنگاتنگی با موسیقی از انواع مختلف سنتی، پاپ، محلی و راک داشته‌اند، نکته‌ی بسیار بااهمیتی است که در ادامه، به‌طور موجز به آن می‌پردازیم.

محسن گلتاش

شماره ۱۶۰

پروندهشماره ۱۶۰ هنر موسیقیمحسن گلتاشموسیقی راکموسیقی راک ایرانیویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

فعلاً در ایران تنها پاپ راک داریم

گفت‌و‌گو با اروین خاچیکیان

قصه از جایی شروع شد که «اروین خاچیکیان» عکسی همراه با «نیما نواپور» در صفحه‌ی اینستاگرامش منتشر کرد. باور‌کردنش سخت بود؛ اما واقعاً اروین در ایران بود و با موسیقی‌دان‌های ایرانی معاشرت می‌کرد. برای من که زاویه‌های مختلف کارش را دوست داشتم واقعاً خبر خوشی بود. از فعالیتش در «سیستم آو داون» گرفته تا تنظیم آلبوم‌های «بی‌سرزمین‌تر از باد» یا «نقاب» و در آخر هم تشکیل گروه «کارمندان» همه را دنبال کرده بودم و به‌نوعی ایرانی بودنِ اروین باعث افتخارم بود. راه ارتباطی خاصی نداشتم، بنابراین از طریق اینستاگرام پیامی برایش فرستادم. در نهایتِ احترام پاسخ گوی پیام بود و در آخر اجرایی کوچک اما حرفه‌ای که در یک کافه داشت، او را دیدم و با این مرد شوخ‌طبع گپ کوتاهی زدم.

سیامک قلی‌زاده

شماره ۱۶۰

اروین خاچیکیانپروندهسیامک قلی‌زادهشماره ۱۶۰ هنر موسیقیگفت‌وگوموسیقی راکموسیقی راک ایرانیویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی

صدای خوب برای طرفداران موسیقی راک در ایران

گفت‌وگو با علی شهامت

صدابرداری و مهندسی صدا دو مقوله‌ي مختلف هستند که در ایران به یک چشم به آن‌ها می‌نگرند. بسیار اتفاق افتاده است که مهندسان صدا و صدابرداران در صنعت موسیقی به‌اندازه‌ي خواننده‌ها و گروه‌های موسیقی، نزد مردم شهرت و اعتبار پیدا می‌کنند. نقش مهندسان صدا و صدابرداران و تکنیسین‌های استودیو و اجرای زنده در آثار موسیقی و به‌خصوص آثار موسیقی راک، به‌قدری قوی است که تأثیر گروه خوب مهندسی صدا بر آثار موسیقی سبب می‌شود تا این آثار تاریخ مصرف نداشته باشد و نه به گوش شنوندگان دهه‌های آینده، کهنه و قدیمی ‌برسد. از شاخص‌ترین مهندسان صدا که نامش به‌اندازه‌ی ستاره‌های راک در جهان شناخته شده است، می‌توان به «آلن پارسونز» اشاره کرد. کارنامه‌ی او از صدابرداری و تکنیسین صدا برای گروه «بیتلز» تا مهندسی صدای آلبوم «نیمه‌ی تاریک ماه» از گروه «پینک فلوید» تا انتشار چندین آلبوم شخصی موفق و تدریس مهندسی صدا در سال‌های اخیر را شامل می‌شود. در ایران الحق و انصاف صدابرداران و مهندسان صدا از مظلوم‌ترین افراد در زنجیره‌ی ارزشی موسیقی ما بوده و هستند. خصوصیت کارشان در ایران به‌شکلی است که اگر خوب باشد کمتر کسی متوجه آن می‌شود یا اگر متوجه آن بشود، ممکن است خوبی کار را به‌دلیل استفاده از وسایل بداند؛ اما خدا نکند که به‌هر نحوی صدا بد به گوش حاضران سالن یا اعضای گروه موسیقی برسد، در این صورت هر چند احتمال زیادی وجود دارد که بخشی از بدی صدا متوجه صدابردار باشد، ولی به‌یک‌باره همه‌ی ایرادهای کنسرت را به گردن صدابردار می‌اندازند. گمنام‌ماندن مهندسان صدا و صدابرداران در موسیقی کشور ما حقیقتی است که بخشی از آن هم متوجه رسانه‌های موسیقی ماست. این ایراد به رسانه‌های موسیقی کشور ما وارد است که تقریباً به‌جز موارد معدودی، به‌سراغ مهندسان صدا و صدابرداران نمی‌روند.
آلن پارسونزاهدا سلطانعلی‌زادهبیتلزبیژن خاوریپروندهپرویز طاهریپینک فلویدشماره ۱۶۰ هنر موسیقیصدابردارصدابرداریعلی شهامتکنسرت‌های راک ایرانیگفت‌وگومهندسی صداموسیقی راکموسیقی راک ایرانیویژه‌نامه موسیقی راک ایرانی