شماره ۱۶۲

شماره ۱۶۲ هنر موسیقی، آذر و دی ۱۳۹۵، با پرونده‌ای برای واروژ هاخباندیان (واروژان) تحت عنوان «ماندگاری آواز پرنده» منتشر شد. این یادنامه‌ شامل نگاهی به کارنامه‌ی هنری واروژان و گفت‌وگو با: وانیک آوانسیان، علی جان‌پور، منوچهر چشم‌آذر، ناصر چشم‌آذر، آرمیک دشچی‌زاده، زویا زاکاریان، پرى زنگنه، اردلان سرفراز، محمد متوسلانی و روبرت نقلى و مطالبی از: ویگن داوودی، تورج زاهدی ، شهیار قنبری و… درباره‌ی اوست. سرمقاله (پرونده‌سازی!) و نقد موسیقی به زبان ساده، جستاری بر اجراهای ضبط‌شده‌ی برومند به‌کوشش نتل و نقش جشنواره‌ها در ارتقای موسیقی از دیگر مطالب این شماره است.

 

عکس روی جلد: واروژ هاخباندیان (واروژان)

طراح گرافیک: سعید فروتن

 

✔️ برای سفارش نسخۀ کاغذی مجله و دریافت آن از طریق پست با ارسال یک پیام به honaremusighi@ در تلگرام یا شمارۀ ۰۹۱۹۸۰۸۶۴۱۰در واتس‌اپ و یا ایمیل هنر موسیقی honaremusighi@gmail.com، درخواست خود را با ذکر شمارۀ مجله به ما اعلام کنید.

جلد مجله هنر موسیقی شماره ۱۶۲

فهرست مقالات

سرمقاله: پرونده‌سازی!

تناسب پیشامدها و رویدادها با یکدیگر گاهی خاطره‌انگیز است. مدت‌ها بود در پشت پرده‌ی ذهن مجله‌ی هنر موسیقی بر آن بودیم که از موسیقی‌دان ایرانیِ از اقلیت مسیحی، «واروژان»، پرونده‌ای ارائه کنیم. از قضای روزگار این شماره‌ی هنر موسیقی که در آن سخن از واروژان و دوستان و همکارانش به‌میان آمده، هماهنگ و هم‌زمان شده است با زادروز مسیح بزرگوار؛ پیامبر بخش وسیعی از جامعه‌ی بشری! ...

مهدی ستایشگر

شماره ۱۶۲

سرمقالهشماره ۱۶۲ هنر موسیقیمهدی ستایشگر

ماندگاری آواز پرنده

یادنامه‌ای برای واروژان

واژه‌ی «واروژان» در زبان ارمنی به‌معنای «پرنده» است؛ واروژان واژه‌ی پرآوازه‌ای است یادآور عمر کوتاه «واروژ هاخباندیان» 41ساله، ملقب به «واروژان» (۱۳۵۶-۱۳۱۵)؛ هنرمندی مؤثر که در هر اثرش جایگاهی در چشم‌انداز نقطه‌ی بلندی ساخته است. اینکه می‌گوییم در هر اثرش، تکرار عبارتی متداول نیست، بلکه تکرار را به‌انحصارِ مفهومِ عبارت درآورده‌ایم؛ یعنی واروژان در هر اثرش متجلی است. واروژان برای نمایش این جایگاه، وارویی از پسِ پشتکی نزده است. ذوق مرسوم یک انسان را بعد از طی سال‌های دوره‌ی آموزش، در شکوفایی هنریْ ذوقی کم‌مانند در آفرینندگی هنری‌اش رو کرده است. او در تنظیم آثار خود و دیگر آهنگ‌سازان موفق بوده، تا‌جایی‌که اصطلاح «تنظیم واروژانی» به‌عنوان یک اعتبار بر سرِ زبان‌ها جاری شده است.
شاید کمتر هنرمندی از هم‌نسلان موسیقایی او، تا این حد به ژرفای قلب‌ها و خاطره‌های مردم نفوذ كرده باشد. به‌راستی راز ماندگاریش در چه بوده است؟ چرا آواز آن پرنده، ماندگار شده و ماندگار هم خواهد ماند؟ او در سکوت و غربت و تنهایی خود ملودی‌هایی آن‌چنان زیبا می‌آفریده تا بر جان و دل مردم بنشاند که هنوز پس از سال‌ها نیز در نبودنش در دل‌ها حک می‌شود و بر زبان‌ها جاری! برآن شدیم تا به این راز ماندگاری با تهیه‌ی پرونده‌ای برای واروژان، از زبان دوستان و همکارانش در قالب مصاحبه‌هایی (با محوریت واروژان) و مقالات و یادداشت‌هایی درباره‌ی او و آثارش دست یابیم. آغاز به کار برنامه‌ریزی برای این پرونده با مدیریت همکارمان «حمید ناصحی»، از ماه‌ها پیش آغاز شد تا در آذرماه ۱۳۹۵ به‌مناسبت۸۰سالگی واروژان نشر یابد که اکنون پیش چشم شماست. از ارجمندانی که در بخش‌های مختلف تهیه‌ی این پرونده، ایشان و ما را یاری کردند، به‌ویژه «ویگن داوودی»، صدابردار پیشکسوت موسیقی، سپاسگزاریم. به امید اینکه این پرونده دریچه‌های ناگفته‌ای از زندگی و آثار هنری واروژان برایمان بگشاید.
بیشتر

تحریریه

شماره ۱۶۲

پروندهتنظیمشماره ۱۶۲ هنر موسیقیموسیقی پاپواروژ هاخباندیانواروژانویگن داوودییادنامه

نگاهی به کارنامۀ هنری واروژ هاخباندیان

«واروژ هاخباندیان» ملقب به واروژان در ۱۳ آذر ۱۳۱۵ در قزوین متولد شد. پس از فوت مادرش در دوسالگی به تهران کوچ کرد و سرپرستی او به مادربزرگش سپرده شد. واروژان در هفت‌سالگی وارد مدرسه‌ی شبانه‌روزی ایتالیایی‌ها شد و تا پایان کلاس ششم را در آن مدرسه گذراند. پس از تحصیل در هنرستان عالی موسیقی تهران و به‌دلیل علاقه‌ی شدید به موسیقی، برای ادامه‌ی تحصیل راهی آمریکا شد و در آنجا به مدت سه سال در رشته‌ی موسیقی تحصیل کرد. پس از بازگشت به ایران به مدت دو سال به اهواز رفت و در مدرسه‌ی ارامنه به تدریس موسیقی پرداخت. پس آن دوباره به تهران بازگشت و در انجمن فارغ‌التحصیلان ارامنه، دسته‌ی کُری تشکیل داد و مدت‌ها رهبری آن را بر عهده داشت. ...

حمید بهمنیاری

شماره ۱۶۲

پروندهترانهتنظیمتنظیم واروژانیجشنواره فیلم سپاسحمید بهمنیاریشماره ۱۶۲ هنر موسیقیموسیقی پاپموسیقی فیلمواروژ هاخباندیانواروژانویگن داوودییادنامه

همراه با التهاب لحظه‌های واروژان

استودیو پاپ نویدبخش فصل تازه‌ای از موسیقی «واروژان» بود؛ هنرمندی پاک با نبوغی بی‌بدیل که ذائقه‌ای متعالی و دانشی عمیق را به‌هم آمیخته بود تا ناجی قلب موسیقی نوین ایران باشد. او که تحقق ایده‌های خلاق و منحصر‌به‌فرد خود را در گرو بهره‌مندی از تجهیزات صدابرداری روز دنیا می‌دانست رخت هر جنگ را پوشید. در کنار من ایستاد و از هیچ کمکی دریغ نکرد تا استودیو پاپ جان بگیرد و قاصد شکفتنی نو باشد. موسیقی تفسیر می‌شد تا من شنوای کلام آخرین واروژان باشم و با اندیشه و تعمقی که در ورای تک‌تک نت‌ها قرار داشت برای انتقال هرچه بهتر شاهکارهای موسیقی او به آغوش بی‌دغدغه‌ی نوار مغناطیسی آشنا شوم. زمان معراج سپیده فرا رسید. واروژان از میان ما رفت و امروز صیانت از هنر پاک او، بارِ امانتی است که من به‌واسطه‌ی سال‌ها دوستی عمیق و آشنایی با تفکرات، روحیات و دغدغه‌های آن عزیز از‌دست‌رفته بر دوش خود احساس می‌کنم و تلاش برای عرضه‌ی هرچه بهتر آن دسته از آثارش که هرگز اجرا نشدند یا در اثر ناملایمات زمانه دستخوش تغییرات اجباری شدند و آن‌طور که روحیه‌ی آرمان‌گرای او می‌طلبید به گوش مردم نرسیدند را وظیفه‌ای مهم می‌دانم که تحقق آن نیازمند یاری صادقانه‌ی هنرمندان عرصه‌ی موسیقی است. در این زمان که موسیقی پاپ ایران تولد فاجعه را تجربه کرده و روزبه‌روز از ارزش هنری آن کاسته می‌شود، بر آن شدم که با انتشار شرح و تفسیر برخی آثار واروژان، جلوه‌ای دیگر از با ارزش‌ترین گنج موسیقی ایران عرضه کنم تا از یک‌سو هنرمندان عرصه‌ی موسیقی را هرچه بیشتر با تفکر، حساسیت و ظرافتی که او در تلفیق شعر و موسیقی به‌کار برده آشنا کرده باشم و از سوی دیگر در جهت شناساندن هرچه عمیق‌تر لایه‌های موسیقی واروژان به دوستداران و مخاطبانش قدمی هرچند کوچک برداشته باشم.

ویگن داوودی

شماره ۱۶۲

ایرج جنتی عطاییپروندهپرویز اتابکیترانهترانه‌سراتنظیم واروژانیزویا زاکاریانشماره ۱۶۲ هنر موسیقیشهیار قنبریصدابردارعلی کامرانیموسیقی پاپواروژ هاخباندیانواروژانویگن داوودییادنامه

جادوی واروژان

«واروژان» بی‌شک چهره‌ی ماندگاری در موسیقی پاپ ایران است؛ زیرا جزو نخستین کسانی است که با تنظیم‌های شاخص خود، موسیقی پاپ را از آن حالتِ بازاری و سردرگم بیرون آورد و به آن شخصیت بخشید. آنچه خاطره‌ی موسیقی در ایران از تنظیم به‌یاد می‌آورد، مربوط است به موسیقی سمفونیک و ارکسترهای بزرگ تلفیقی که بیشتر جنبه‌ی روشن‌فکرانه داشت و البته از دسترس مردم عادی به‌دور بود. موسیقی عامیانه و مردمی در ایران حتی در رادیو و تلویزیون هیچ‌گاه از تنظیم درخوری بهره‌مند نبود و اغلب روشِ «من‌عندی» [من‌درآوردی] داشت. شاید بهتر است بگوییم ترانه‌ها و آهنگ‌های مردمی اصلاً فاقد تنظیم بودند و اغلب همه‌ی اعضای ارکستر به‌ا‌تفاقِ هم شروع به نواختن می‌کردند و نامش را همنوازی می‌گذاشتند. تنها روزنه در این روند فراگیر، این بود که گاهی برخی از تم‌ها را فقط یکی از سازها اجرا می‌کرد و بعد از اتمام آن دوباره همه‌ی ارکستر به‌هم می‌پیوست و بقیه‌ی ترانه را متفقاً اجرا می‌کردند.
نخستین گام برای تنظیم شایسته‌ی آهنگ‌های مردمی در دهه‌ی چهل برداشته شد. «مرتضی حنانه» پس از آنکه تازه از اروپا برگشته بود، ارکستر سمفونیک رادیو را تشکیل داد و می‌خواست همان مسیر روشن‌فکرانه‌ی همیشگی را بپیماید که «معینیان»، رئیس وقت رادیو ایران از او خواست که به‌جای اجرای سمفونی‌های مشهور جهان بهتر است آهنگ‌های پسند و دلخواه مردم را با اجرایی وزین و مناسب تنظیم کند و به گوش مردم برساند. «ارکستر بزرگ فارابی» به‌رهبری مرتضی حنانه اساساً درست به همین منظور به‌وجود آمد. این نخستین گام برای تنظیم آهنگ‌های عامیانه در ایران بود؛ ولی ظاهراً مردم همان اجراهای مرسوم را می‌پسندیدند و تنظیم‌های حنانه همچنان در سطح خواص ماند و در میان جامعه نفوذی پیدا نکرد. واروژان دومین نفری بود که برای تنظیم‌های مردمی اقدام کرد و در سطح موسیقی پاپ نخستین نفر است و بر همه فضلِ تقدم دارد. تنظیم‌های او بی‌درنگ فراگیر شد و مقبول مردم قرار گرفت. آنچه موجب فراگیری این آهنگ‌ها شد این بود که تخصص واروژان موسیقی پاپ بود، نه ارکستر سمفونیک. این جنبه، به واروژان امکان داد تا تنظیم‌هایش را از بُعد روشن‌فکرانه و نخبه‌گرایانه دور کند و با ذائقه‌ی مردم و به‌ویژه جوانان هماهنگ کند.
بیشتر

تورج زاهدی

شماره ۱۶۲

پروندهترانه‌های پاپتنظیم واروژانیتورج زاهدیشماره ۱۶۲ هنر موسیقیموسیقی پاپواروژ هاخباندیانواروژانویگن داوودییادنامه

آرام، عاشق و ساده

تحلیلی از زندگی هنری و آثار واروژان

معمولاً وقتی از «واروژان» صحبت می‌شود پیش از هر چیز به آهنگ‌سازی و تنظیم‌های متنوع او در عرصه‌ی موسیقی پاپ و پس از آن به فعالیت‌های وی در زمینه‌ی ساختن موسیقی‌های فیلم اشاره می‌کنند؛ اما باید توجه داشت که واروژان پیش از آنکه فعالیت‌های جدّی خود را در زمینه‌های یاد‌شده آغاز کند سال‌ها به‌صورت‌های گوناگون در برخی گروه‌های آواز جمعی شرکت داشت و حتی مدتی رهبری چندین گروه کُر را نیز عهده‌دار بود. سابقه‌ی فعالیت واروژان در زمینه‌ی آواز جمعی به دوران تحصیل وی در هنرستان عالی موسیقی در دهه‌ی ۱۳۳۰ باز می‌گردد؛ زمانی که در کلاس‌های آواز «ئِولین باغچه‌بان» و آهنگ‌سازی «لودویگ بازیل» شرکت می‌کرد. وی در این سال‌ها ازجمله در گروه کُر «یُرگ» به‌رهبری بازیل فعالیت می‌کرد. او پس از فارغ‌التحصیلی از هنرستان و پیش از سفرش به آمریکا (در اوایل دهه‌ی ۴۰ شمسی) به‌مدت دو سال در مدرسه‌ی ارامنه‌ی مسجد‌سلیمان موسیقی تدریس می‌کرد. واروژان در سال ۱۳۴۶ با اتمام دوره‌ی چهارساله‌ی تحصیلی در مدرسه‌ی عالی موسیقی آمریکا به ایران بازگشت و برای جبران بورسیه‌ی رادیو‌ و تلویزیون و گذراندن طرح خارج از مرکز، دو سال در مدرسه‌ی «کارون» ارامنه‌ی اهواز موسیقی تدریس می‌کرد. ...
پروندهترانه‌های پاپتنظیم واروژانیجایزه سپاسشماره ۱۶۲ هنر موسیقیعلی عظیمی‌نژادانموسیقی پاپموسیقی فیلمواروژ هاخباندیانواروژانیادنامه

مدیون واروژان هستیم

گفت‌وگو با آرميک، آهنگ‌ساز، تنظيم‌كننده و نوازنده‌ی گيتار

«آرميک دشچى‌زاده» ملقب به «آرميک»، نوازنده‌ى بلندآوازه‌ى گيتار، آهنگ‌ساز و تنظيم‌کننده‌ى شهير ايرانى است. اين موسيقي‌دان بى‌شک يکى از سرشناس‌ترين هنرمندان بين‌المللى ايران است که از دهه‌ى ۹۰ ميلادى به اين‌سو آثار او در سراسر جهان به‌شکلى گسترده با استقبال علاقه‌مندان او و هنرش مواجه شده و می‌شود. او موسيقى را از کودکى آغاز کرد و در نوجوانى به‌عنوان نوازنده‌اى مطرح در ضبط و اجراى آثار موسيقى همکارى کرده است. آشنايى او با واروژان و تبديل‌شدن به نوازنده‌ی اولِ گيتار آثار آن موسيقي‌دان بزرگ، نقطه‌ى عطفى در زندگى هنرى او است. وی در مورد چگونگی شکل‌گیری این آشنایی می‌گوید: «من از حدود دوازده‌سالگى در کلاب‌هاى تهران نوازندگى مى‌کردم و از حدود چهارده يا پانزده‌سالگى شروع به فعاليت در استوديوها براى ضبط آهنگ کردم. در مقطعى که واروژان به ايران آمده بود و فعاليتش را آغاز کرده بود، روزى در يکى از استوديوها که به‌عنوان نوازنده‌اى برای اجرا در يک آهنگ حاضر شده بودم، بنا بر اتفاق واروژان نيز حاضر بود. هنگام نوازندگى، متوجه شدم که واروژان مکث کرده و به صداى گيتار من گوش مى‌دهد. بعد از ضبط، به‌هم معرفى شديم. واروژان بسيار ابراز خوشحالى کرد و از من پرسيد آيا مايل به همکارى با او هستم و من هم ازآنجايى‌که آوازه‌ى هنر ايشان را شنيده بودم طبیعتاً با اشتياق اين دعوت به همکارى را پذيرفتم. اين‌گونه بود که همکارى‌هاى ما آغاز شدند.» اوايل پاييز امسال با آرميک در گفت‌وگويى گرم درباره‌ی واروژان هم‌کلام شديم که آن را می‌خوانید.

حمید ناصحی

شماره ۱۶۲

آرميک دشچى‌زادهپروندهترانه‌های پاپتنظیم واروژانیحميد ناصحىشماره ۱۶۲ هنر موسیقیگفت‌وگوگیتارموسیقی پاپواروژ هاخباندیانواروژانیادنامه

قدیس غزلزار

شادباش می‌گویم: هشتادمین زادروزت را.   قدیس بارُن، عالی‌جناب عالی‌جنابِ ناب «ترانه‌خانه» رو با «زهی‌ها»، دریاب! ...... ... آری ... واروژان‌جان، تنها دوست من بود. کسی که دلتنگی‌هایم را می‌شناخت. می‌شد درد بلندِ دوست‌داشتن را با او قسمت کرد. می‌شد با او به آرامش کامل رسید. می‌شد بی‌دغدغه خندید. می‌شد در برابرش نشست و گریست. می‌شد بی‌مضایقه بود. می‌شد بی‌تعارف بود.  

شهیار قنبری

شماره ۱۶۲

پروندهترانهترانه‌سراتنظیم واروژانیشماره ۱۶۲ هنر موسیقیشهیار قنبریموسیقی پاپواروژ هاخباندیانواروژانیادنامه

هیچ نفهمیدم کِی آمد، کِی شد

گفت‌وگو با زويا زاكاريان

در ميان ترانه‌سرايان بزرگ موسيقى پاپ ايران، نام «زويا زاكاريان» به اجماع اهالى موسيقى و ترانه به‌عنوان برترين بانوى ترانه‌سراى معاصر، از اواسط دهه‌ى پنجاه تاكنون همواره در حال درخشش است. چهار ترانه‌ى بانو زاكاريان با ملودى‌هاى واروژان همراه شده كه سه ترانه در زمان حيات او و چهارمين ترانه، چندين سال پس از درگذشت واروژان نوشته و اجرا شده‌اند. گفت‌وگوى ما با اين ترانه‌سراى خوشنام و مقیم آمریکا و با موضوع و محوریت واروژان، در آبان‌ماه سال جارى به صورت تلفنی انجام شده است که در ادامه می‌خوانید.

حمید ناصحی

شماره ۱۶۲

پروندهترانهترانه‌سراتنظیم واروژانیزويا زاكاريانشماره ۱۶۲ هنر موسیقیموسیقی پاپواروژ هاخباندیانواروژانیادنامه

خیلی زود از میان ما رفت

گفت‌وگو با اردلان سرفراز

«اردلان سرفراز» متولد ۱۳۲۹ در داراب فارس است و از سال ۱۳۴۹ فعالیت ترانه‌سرایی‌اش را آغاز کرده است. نام او در کنار «شهیار قنبری» و «ایرج جنتی عطایی» به‌عنوان پایه‌گذاران ترانه‌ی معترض ایران در حیطه‌ی موسیقی پاپ قرار دارد. به‌بهانه‌ی انتشار ویژه‌نامه‌ی حاضر در گفت‌وگو با اردلان سرفراز -که سال‌هاست در خارج از ایران به‌سر می‌برد- از واروژان گفتیم و به گذشته سفری کردیم.

حمید بهمنیاری

شماره ۱۶۲

اردلان سرفرازایرج جنتی عطاییپروندهترانهترانه‌سراتنظیم واروژانیحسن شماعی‌زادهشماره ۱۶۲ هنر موسیقیشهیار قنبریموسیقی پاپواروژ هاخباندیانواروژانیادنامه

دنیای موسیقی ما بدون واروژان معنی نداشت

یادم نیست نخستین‌بار واروژان را کجا دیدم؛ اما آشنایی‌ام با او از وقتی شروع شد که برای نواختن پیانو از من دعوت به همکاری کرد. می‌توانم بگویم از آن به بعد، جز یک دورۀ کوتاه که گرفتار کارهای خودم بودم، در سِمت نوازنده‌ی پیانو و بعضی وقت‌ها تنظیم مشترک آهنگ، همیشه با واروژان کار کردم. بعد از آهنگ «نمیاد» که من آن را نوشته بودم و برای نخستین‌بار با واروژان در آن از سازهای بادی استفاده کرده بودیم، آهنگ «کج‌کلاه‌خان» را (که بابک افشار ساخته بود) با واروژان تنظیم کردیم و بعد از آن گاه‌به‌گاه کارهای مشترک با هم داشتیم و این همکاری و دوستی تا آخر عمر او ادامه داشت. ...
آندرانیک آساتوريانپروندهترانه‌های پاپتنظیم واروژانیشماره ۱۶۲ هنر موسیقیموسیقی پاپواروژ هاخباندیانواروژانیادنامه

آمیزه‌اى از احساس، سلیقه و تکنیک

گفت‌و‌گو با وانیک آوانسیان

از میان پیانیست‌هایى که در آثار واروژان با او همکارى کرده‌اند «وانیک آوانسیان» پرکارترین آن‌هاست و عمده‌ى نوازندگى‌هاى پیانو در آهنگ‌ها و تنظیم‌هاى واروژان بر عهده‌ی این نوازنده‌ى برجسته بوده است. وانیک نیز مانند بسیارى از همکاران واروژان، در استودیو با او آشنا شده است. واروژان او را در استودیو الکوردوبس و بر سرِ ضبط آهنگى مى‌بیند و به او پیشنهاد همکارى مى‌دهد؛ پیشنهادى که نتیجه‌اش ضبط ده‌ها اثر ماندگار مى‌شود. وانیک اکنون ۷۳‌ساله است. در آبان‌ماه ۹۵ با او گفت‌و‌گویى انجام دادیم که در ادامه خواهید خواند.

حمید ناصحی

شماره ۱۶۲

استودیو الکوردوبسپروندهپیانوترانه‌های پاپتنظیم واروژانیحمید ناصحیشماره ۱۶۲ هنر موسیقیگفت‌وگوموسیقی پاپواروژ هاخباندیانواروژانوانیک آوانسیانیادنامه

پرسه در سینما با موسیقیِ ترانه‌ای

یادی از واروژان با تکیه بر کارنامه‌ی سینمایی‌اش

«واروژان» بی‌شک یکی از مهم‌ترین حلقه‌های وصل موسیقی جوان و هنوز جانیفتاده‌ی پاپ ایرانی در آن زمان (از دهه‌ی ۱۳۴۰ و قبل از آن) با دوره‌ی طلایی این موسیقی در دهه‌ی۱۳۵۰ بود. همچنین او در همین دهه‌ی ۵۰ نظیر نقشش در موسیقی ترانه‌ای را در موسیقی فیلم ایرانی که در دهه‌ی۴۰ با فیلم‌های «گاو» و «قیصر» تمایلش به استخوان‌ترکاندن را نشان داده بود ایفا کرد (و به‌نظر نگارنده با سیر صعودیِ رشدش سرانجام در دهه‌ی ۱۳۶۰ با پایداری کسی از جنس واروژان، یعنی زنده‌یاد «بابک بیات» البته در کنار «مجید انتظامی»، «فریدون شهبازیان»، «محمدرضا علیقلی»، «کامبیز روشن‌روان» و... و بزرگانی چون«مرتضی حنانه»، «فریدون ناصری»، «احمد پژمان» و دیگران به این کمال نزدیک شد).
واروژان تا آخرین روز از عمر کوتاهش همچنان در حال بالندگی بود که متأسفانه دست بی‌رحم اجل او را از ما و دنیای موسیقایی رنگارنگش جدا کرد. در واقع واروژان آن‌قدر زنده نماند تا در دو دهه‌ی پیشِ روی پس از مرگش رشد ناگزیر و اجباری موسیقی فیلم ایرانی را در شرایط تعطیلی و بایکوت موسیقی ترانه‎‌ای در مرزهای داخلی، به تماشا بنشیند و در این رشد، سهیم باشد؛ اما همه‌ی نشانه‌ها از روند رو به رشد شخص واروژان در موسیقی فیلم آن‌هم پا‌به‌پای رشته‌ی تخصصی‌اش (موسیقی ترانه‌ای) که در زمینه‌ی تنظیم و آهنگ‌سازی تقریباً در آن نفر اول شناخته می‌شد، حکایت می‌کرد. ضمن اینکه آثاری که امروز از واروژان در زمینه‌ی موسیقی فیلم به‌یادگار مانده نیز (جدای از وجه نوستالژیک و خاطره‌انگیزشان) آثاری پذیرفتنی (و در چند مورد، درخشان) در محدوده‌ی موسیقی فیلم ایرانی در سینمای آن سال‌ها به‌نظر می‌رسند.
بیشتر

علی شیرازی

شماره ۱۶۲

پروندهپیانوترانه‌های پاپتنظیم واروژانیشماره ۱۶۲ هنر موسیقیعلی شیرازیموسیقی پاپموسیقی ترانه‌ایموسیقی فیلمموسیقی فیلم ایرانیواروژ هاخباندیانواروژانیادنامه

مانند او هرگز نيامده است

گفت‌و‌گو با منوچهر چشم‌آذر

منوچهر چشم‌آذر، زاده‌ى ١٣٢٣ خورشیدی یكى از آهنگ‌سازان برجسته‌ی عرصه‌ى پاپ ایرانى و از پركارترین تنظیم‌كننده‌هاى موسیقى پاپ در ایران است. او كه به‌عنوان نوازنده‌ى پیانو، پیش از وارد‌شدن به عرصه‌ى تنظیم فعالیت مى‌كرده است، سابقه‌ی همكارى‌هاى پرتعداد و باكیفیتى با «واروژان» دارد. در شبى پاییزى با او كه مقیم آمریکا و در آستانه‌ى ۷۲سالگى است؛ تلفنی به گفت‌و‌گو پرداختیم که در پی می‌خوانید.

حمید ناصحی

شماره ۱۶۲

پروندهترانه‌های پاپتنظیم واروژانیحمید ناصحیشماره ۱۶۲ هنر موسیقیگفت‌وگومنوچهر چشم‌آذرموسیقی پاپواروژ هاخباندیانواروژانیادنامه

ترکیب کمیاب احساس و تفکر

نگاهی اجمالی به شیوه‌ی کار واروژان

سال‌هاست درباره‌ی محوریت خواننده در آنچه به تصور خودمان صنعت موسیقی در ایران گفته می‌شود، بحث شده است. «خواننده‌محوری» از دوران پیش از انقلاب رفتار حاکم بر کسب‌و‌کارهای مرتبط با موسیقی و متأسفانه دیدگاه عمومی از سوی مردم بوده است. به‌جز خواننده‌محوری، عوامل متعدد و مختلفی هم در کنار «کاهلیِ نهادینه» و علاقه‌ي ما ایرانیان به‌عنوان مخاطب موسیقی وجود دارد که این مشکل را دامن زده است و دور از واقعیت نیست اگر بگوییم که به‌جز علاقه‌مندان پرو‌پا قرص موسیقی و برخی از اهالی موسیقی، کسی نام بسیاری از زحمت‌کشان موسیقی کشورمان را نمی‌داند. این زحمت‌کشان شامل آهنگ‌سازان، تنظیم‌کننده‌ها، نوازنده‌های سازهای مختلف، ارکسترها، تهیه‌کننده‌ها، کنسرت‌گذاران، مهندسان صدا و بسیاری دیگر می‌شود.
کاهلی نهادینه‌ی ما ایرانیان نه‌تنها شامل مخاطبان موسیقی نمی‌شود، بلکه در میان اهالی رسانه هم بسیار ریشه‌دار است و شاید بتوان از همان اول ریشه‌ي این کاهلی را در همین‌جا پیدا کرد؛ چراکه رسانه باید بستری باشد تا علاوه بر برآوردن نیاز محتوایی صوتی، تصویری و متنی مردم، فعالان صنف خود یا اصناف مرتبط با حوزه‌ي خود را نیز معرفی کند و رونق آنان را به رونق خود تبدیل کند که البته همه می‌دانیم پس از انقلاب چنین رویکردی مورد نظر صاحبان رسانه‌های «جریان اصلی»، یعنی رادیو و تلویزیون در کشور ما نبوده. پس از آمدن اینترنت و جا‌باز‌کردن آن در زندگی ما ایرانی‌ها، کاهلی نهادینه‌ی ما ایرانیان بار دیگر خود را با وضوح تمام در جهان سایبری به‌رخ می‌کشد. محتوای دیجیتالی فارسی با انواع آسیب‌هایی که دارد از بزرگ‌ترین گلوگاه‌ها و نقاط بحران‌های سایبری در حوزه‌ی فناوری اطلاعات و ارتباطات است و مسلماً از گلوگاه‌های بی‌رونقی رسانه‌های فارسی‌زبان سایبری، مثل تلویزیون تعاملی و غیره. اما این مقدمه‌ی تیره و تار چه ارتباطی به آقای «واروژان»، آهنگ‌ساز و تنظیم‌کننده فقید ایرانی دارد؟! واروژانِ افسانه‌ای که چقدر این صفت برازنده‌ی او است. اما چرا او افسانه‌ای است؟ ...
بیشتر
پروندهترانه‌های پاپتنظیم واروژانیخواننده‌محوریشماره ۱۶۲ هنر موسیقیمحمدعلی پورخصالیانموسیقی پاپواروژ هاخباندیانواروژانیادنامه

واروژان بهترين استاد من بود

گفت‌و‌گو با ناصر چشم‌آذر

در ميان آهنگ‌سازان و تنظيم‌كنندگان بزرگ تاريخ موسيقی پاپ و موسيقی فيلم در ايران «ناصر چشم‌آذر» نامی برجسته و بلندآوازه است. چشم‌آذر در ضبط چندين اثر «واروژان» با او به‌عنوان نوازنده همكاری كرده است و در آخرين اثر واروژان نيز به‌عنوان نوازنده‌ی پيانو حاضر بوده است. گفت‌و‌گو با خالق «باران عشق» در دفتر كار «ويگن داوودی» انجام گرفته است.

حمید ناصحی

شماره ۱۶۲

استوديو پاپپروندهترانه‌های پاپتنظیم واروژانیحسن شماعی‌زادهحميد ناصحىشماره ۱۶۲ هنر موسیقیگفت‌وگوموسیقی پاپموسیقی فیلمناصر چشم‌آذرواروژ هاخباندیانواروژانویگن داوودییادنامه

مستعد بود و غرور و ادا نداشت

تجربه‌ی همکاری در موسیقی فیلم ذبیح با یادی از واروژان

«محمد متوسلانی»، سینماگر قدیمی از ابتدای شکل‌گیری موسیقی فیلم «ذبیح» و ترانه‌ی «پوست شیر» ساخته‌ی زنده‌یاد «واروژان» که موسیقی این ترانه در اصل، ملودی محوری فیلم را نیز تشکیل می‌دهد در ساخت و موفقیت آن سهیم بوده است. او با حافظه‌ای مثال‌زدنی در سن ۸۱‌سالگی، به‌خوبی خاطرات چهار دهه‌ی قبل را به‌یاد می‌آورد و برای ما از او سخن می‌گوید. متن کامل این مصاحبه که با موضوع کلیت موسیقی همین فیلم پیش‌تر توسط «علی شیرازی» (به‌همراه نوشته‌ای درباره‌ی موسیقی این فیلم) انجام شده بود در شماره‌ی ۱۵۸، تیرومرداد ۱۳۹۵ هنر موسیقی به‌چاپ رسید، اما بخش‌های مربوط به واروژان از همان مصاحبه در این شماره که به واروژان اختصاص دارد، بازنشر می‌شود.‌

محمد متوسلانی

شماره ۱۶۲

تنظیم واروژانیشماره ۱۶۲ هنر موسیقیعلی شیرازیمحمد متوسلانیموسیقی پاپموسیقی فیلمواروژ هاخباندیانواروژان

واروژان ستاره‌اى در آسمان موسيقى

گفت‌و‌گو با پرى زنگنه

يكى از موفق‌ترين آلبوم‌هايى كه توسط «واروژان» تنظيم شد، مجموعه‌ى ۱۰ ترانه‌ى محلى است كه با عناوين «آوازهاى محلى» و «شكار آهو» و با صداى «پرى زنگنه» منتشر شده است. واروژان در اين مجموعه روايتى مدرن از موسيقى محلى ارائه داده و تعدادى از زيباترين هنرنمايى‌هايش را در تنظيم قطعات اين آلبوم نشان داده است. پرى زنگنه نيز با تكيه بر دانش موسيقى كلاسيک و تجربه‌هاى اجراى آواز اپرا، چندى از برترين اجراهاى آوازهاى محلى را در اين آلبوم عرضه كرده است. با بانو زنگنه درباره‌ی اين آلبوم و همكاريش با واروژان گفت‌و‌گويى كرده‌ايم كه در ادامه از نظرتان مى‌گذرد.

حمید ناصحی

شماره ۱۶۲

پروندهپرى زنگنهترانه محلىترانه‌های پاپتنظیم واروژانیحميد ناصحىشماره ۱۶۲ هنر موسیقیگفت‌وگوموسیقی پاپواروژ هاخباندیانواروژانیادنامه

ساده‌تر از شبنم

یادی از واروژانِ بزرگ

دادادادادام، تیس، تیس، دادادادادام، تیس، تیس، دادادادادام، دادادادادام، دادادادادام، تیس، تیس ... این میزان‌های نخستِ ترانه‌ی «کندو» است که واروژان آن را برای فیلمی درخشان به همین نام به‌نویسندگی و کارگردانیِ «فریدون گُله» ساخته است. این انتخاب برای اورتورِ ترانه در موسیقی ما به‌خودیِ‌خود نه‌تنها در آن دوران که هنوز هم پیشرو و غیرِمعمول است. در ۲۶ ثانیه‌ی نخستِ این ترانه فقط سازهای کوبه‌ای را می‌شنویم که همین چند میزان را گسترش می‌دهند و بعد قطعه به گروهِ سازهای همراهی (آکومپانیمان) با محوریتِ زهی‌ها می‌رسد و ۲۰ ثانیه ریتم با آکوردها ادامه پیدا می‌کند و بعد خواننده وارد می‌شود.

سعید کریمی

شماره ۱۶۲

ایرج جنتی عطاییپروندهترانه‌های پاپتنظیم واروژانیسعید کریمیشماره ۱۶۲ هنر موسیقیفریدون گُلهکندوموسیقی پاپواروژ هاخباندیانواروژانیادنامه

متانت و صمیمیت در گفتار و رفتارش بود

یکی از مهم‌ترین مراکز تولید صفحه در دهه‌ی پنجاه، استریو دیسکو به مدیریت «خسرو لاوی» واقع در خیابان روزولت شمالی (مفتح فعلی) بود که پس از چندی با نام دیسکو ۲۰۰۰ به تولید و عرضه‌ی نوار کاست و فیلم پرداخت. استریو دیسکو از سال ۱۳۴۸ در خیابان روزولت شمالی به‌عنوان فروشگاه صفحه‌ تأسیس شد و انتشار صفحه‌ی موسیقی را به‌طور انحصاری از سال ۱۳۵۰ آغاز کرد و از اواخر سال ۱۳۵۳ با از‌رونق‌افتادن گرامافون و صفحه، به پخش و تولید نوارهای کاست ایرانی پرداخت. در سال ۱۳۵۵ دومین شعبه‌ی این مرکز به‌نام دیسکو ۲۰۰۰ در بلوار میرداماد در فضایی بزرگ‌تر افتتاح شد که همراه با فروش نوار کاست و ویدئو، فروش دستگاه‌های صوتی و تصویری را نیز انجام می‌داد. سومین شعبه‌ی دیسکو در سال ۱۳۵۶ به‌نام دیسکو ۳۰۰۰ در بلوار الیزابت (بلوار کشاورز فعلی) راه‌اندازی شد.
نخستین صفحه‌ی منتشر‌شده توسط این شرکت، ترانه‌ی «غم عشقت من و داغون می‌کنه» از گروه شش‌و‌هشت تلویزیون بود و دومین صفحه‌ی این مجموعه با صدای «محمود وصفی» و با نام «خدا چرا عاشق شدم» (سال ۵۱) منتشر شد که این صفحه در هفته‌ی نخست انتشار، رکورد فروش صفحه در ایران را شکست. اما نکته‌ی بسیار مهم در نقش استریو دیسکو و خسرو لاوی در تهیه و عرضه‌ی مهم‌ترین آثار موسیقایی ایران در دهه‌ی ۵۰ خورشیدی است. ترانه‌هایی همچون «نماز»، «تنگنا»، «همیشه غایب» و «خاک» با صدای («فریدون فروغی»)، «شبانه»، «آینه» و «هفته‌‌ی خاکستری» با صدای (فرهاد مهراد)، «چشم من»، «بوی خوب گندم» و «رهایی» با صدای («داریوش اقبالی» ) و... همکاری با آهنگ‌سازانی همچون «واروژان»، «اسفندیار منفردزاده» و «حسن شماعی‌زاده» و ترانه‌سرایانی نظیر «شهیار قنبری»، «اردلان سرفراز»، «مسعود امینی»، «فرهاد شیبانی» و... از نمونه آثار منتشر‌شده توسط مجموعه استریو دیسکو بود که اغلب نیز حاوی رگه‌های اعتراض در اثر تولید شده بود. «علی جان‌پور» از همکاران نزدیک خسرو لاوی، یکی از مسئولان استریو دیسکو است که در این گفت‌وگو با بیان ناشنیدنی‌های فراوان از استریو دیسکو و واروژان گفت که می‌خوانید.
بیشتر

حمید بهمنیاری

شماره ۱۶۲

استریو دیسکوبوی خوب گندمپروندهترانه‌های پاپتنظیمتنظیم واروژانیحمید بهمنیاریخسرو لاویشماره ۱۶۲ هنر موسیقیعلی جان‌پورفرهادموسیقی پاپواروژ هاخباندیانواروژانیادنامه

در کارش بسیار جدى و سخت‌گیر بود

گفت‌و‌گو با روبرت نقلى

در ميان نوازندگان درام در ايران، «روبرت نقلى» چهره‌اى سرشناس و برجسته محسوب مى‌شود. هم از‌اين‌جهت كه در اجراى ده‌ها ترانه‌ى مشهور پيش از انقلاب و به‌ویژه چندين اثر زنده‌ياد واروژان همكارى داشته و هم از اين‌رو كه هنوز هم به‌شكلى مستمر در حال فعاليت و همكارى با بزرگان است. با اين درام‌نواز پيشكسوت موسيقى پاپ ايران كه سال‌هاست مقيم خارج از كشور است، گفت‌و‌گويى داشته‌ايم كه در پى مى‌آيد.

حمید ناصحی

شماره ۱۶۲

پروندهترانه‌های پاپتنظیم واروژانیحميد ناصحىدرامروبرت نقلىشماره ۱۶۲ هنر موسیقیگفت‌وگوموسیقی پاپواروژ هاخباندیانواروژانیادنامه

گزارشی از جشن زادروز ۸۰‌سالگی واروژان

مراسم هشتادمين زادروز «واروژ هاخبانديان» ملقب به «واروژان» پنج‌شنبه هجدهم آذر‌ماه ۱۳۹۵ با حضور جمعى از هنرمندان، خانواده و علاقه‌مندان، در باشگاه ارامنه‌ى تهران برگزار شد. در ابتدای این برنامه «ويگن داوودى» برگزاركننده‌ى مراسم يار و همراه هميشه‌ى واروژان به بیان نكاتى در خصوص واروژان پرداخت و ضمن برشمردن خصاياى اخلاقى او با يادآورى توانايى‌هاى فنى واروژان، بر نقش او در اعتلاى كيفى موسيقى پاپ ايرانى تأكيد كرد. داوودى سپس خلاصه‌اى از برنامه‌هايى كه در آينده با محوريت واروژان انجام خواهد شد را عنوان کرد؛ از‌جمله‌ی این اتفاقات انتشار كتاب و مجموعه‌ى صوتى آثار او بود. ...

تحریریه

شماره ۱۶۲

آرميک دشچى‌زادهپروندهپرويز اتابكىپرى زنگنهپورى بنايىترانه‌های پاپتنظیمتورج شعبانخانىحميد ناصحىرامتين خداپناهىروبيک هاخبانديانزويا زاكاريانشماره ۱۶۲ هنر موسیقیشهيار قنبرىمحمد صالح‌علاموسیقی پاپناصر چشم‌آذرهوشنگ گلمكانىوارطان ساهاكيانواروژ هاخباندیانواروژانویگن داوودییادنامه

نت‌نوشته‌های واروژان

تحریریه

شماره ۱۶۲

پروندهترانه‌های پاپتنظیم واروژانیشماره ۱۶۲ هنر موسیقیموسیقی پاپنت موسیقیواروژ هاخباندیانواروژانیادنامه

توصیف

نقد موسیقی به زبان ساده: قسمت دوم

در قسمت قبل خواندیم که نقد نوعی نوشتن درباره‌ی موسیقی است؛ یعنی می‌خواهیم با استفاده از کلمات درباره‌ی چیزی که همان موسیقی باشد، توضیح بدهیم. وقتی می‌خواهیم درباره‌ی چیزی بنویسیم که وجود دارد، در اصل می‌خواهیم نظرمان را درباره‌ی آن با دیگران در میان بگذاریم. پس ناچاریم درباره‌ی ویژگی‌هایش بگوییم، وگرنه همه‌ی چیزی که می‌شود گفت به یکی دو جمله محدود می‌شود. به‌علاوه اگر این کار را نکنیم کسانی که آن چیز را ندیده یا نشنیده‌اند نمی‌توانند از حرف‌ها یا نوشته‌ی ما سر در بیاورند. یک تابلوی نقاشی را در نظر بگیرید؛ مثلاً «لبخند ژوکوند» یا همان «مونالیزا»ی معروف و فکر کنید که می‌خواهید درباره‌اش بنویسید. احتمالاً برای خوانندگان کمی از ابعاد آن می‌گویید و کمی هم از چیزهایی که هر بیننده‌ای درون آن می‌بیند؛ یعنی تصویر زنی که دست‌هایش را روی هم گذاشته و لبخندی محو روی لب‌هایش است. موسیقی هم همین‌طور است. می‌توان از آن به همین شکل نوشت.
آروین صداقت‌کیشتجزیه‌و‌تحلیل موسیقیتفسیر موسیقیتوصیف آثار موسیقیتوصیف موسیقیچطور موسیقی را نقد کنیم؟شماره ۱۶۲ هنر موسیقیمنتقد موسیقینقد موسیقی

کارتووونِ ماه (۶)

محمدرضا ثقفی

شماره ۱۶۲

شماره ۱۶۲ هنر موسیقیکارتون موسیقیکارتووونِ ماهکاریکاتور موسیقیمحمدرضا ثقفی

جستاری بر اجراهای ضبط‌شده‌ی برومند در دانشگاه ایلینویز آمریکا به‌کوشش برونو نتل

به‌مناسبت چهلمین سالگرد درگذشت استاد نورعلی برومند

«کنوانسیون میراث فرهنگی ناملموس» یک کنوانسیون مصوب سال ۲۰۰۳ است که توسط یونسکو به‌تصویب رسیده و مضمون اصلی آن به میراث فرهنگی ناملموس اختصاص دارد. در سال ۱۳۸۸ ردیف موسیقی ایران به‌عنوان نخستین پرونده‌ی ایرانی در این کنوانسیون به‌ثبت رسید و شاهد درخشش بیشتر این میراث سینه‌به‌سینه در مجامع بین‌المللی بوده‌ایم. از این‌رو با نظر به عقاید و عملکرد بزرگانی چون استاد «نورعلی برومند» و به‌مصداق آنکه بزرگ‌ترین موسیقی‌دانان کنونی ایران، وامدار دانش، توانمندی‌ها و خدمات بی‌بدیل او هستند؛ پس اگر او را شیرازه‌ی موسیقی ایران لقب نهیم، اغراق نکرده‌ایم. شیرازه‌ای که هنوز هم با وجود گذشت سال‌ها از فقدان او، عامل انسجام میان شاگردانش، نوادگان هنری او و همچنین هواداران موسیقی سنتی ایران محسوب می‌شود.

محسن محسنی

شماره ۱۶۲

اتنوموزیکولوژیبرونو نتلداریوش طلاییدانشگاه ایلینویزشماره ۱۶۲ هنر موسیقیگن ایچی تسوگهمجید کیانیمحسن محسنینورعلی برومندیونسکو

نقش جشنواره‌ها در ارتقای موسیقی

طبق نظر مورّخان، قدمت برپایی جشنواره‌های موسیقی به ۴۵۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در مصر باستان می‌رسد. آن جشنواره‌ها در اصل شامل آیین مذهبی و جشن‌هایی مربوط به رویدادهای سیاسی بودند که در پایان مراسم، موسیقی همراه با رقص و آواز موجب شادمانی فرعون و حاضران می‌شد. برای مثال وقتی فرعون صاحب فرزندی می‌شد یا زمانی که سلاطین دیگر ممالک به دیدار فرعون می‌آمدند، این قبیل ضیافت‌ها ضروری بود. علاوه بر این‌ها تاریخ همچنین نشان از آن دارد که نخستین جشنواره در قرن ششم قبل از میلاد در یونان باستان به‌مناسبت مسابقات ورزشی پای تیان به‌ثبت رسیده است. این دسته بازی‌ها دو سال قبل از شروع بازی‌های المپیک و یک‌بار هم بعد از آن برگزار می‌شد. پای تیان از نظر برنامه، متفاوت از مسابقات المپیک بود؛ زیرا فقط به رقابت‌های ورزشی محدود نمی‌شد، بلکه شامل بخش‌های مهم دیگری چون اجرای موسیقی و شعر‌خوانی همراه با حرکات موزون موجبات سرگرمی تماشاگران را فراهم می‌کرد. موسیقی در پای تیان توسط نوازندگانِ مختلف به‌اجرا در می‌آمد و سازهایی که در آن استفاده می‌شد شامل فلوت، طبل، سنج و نوعی ساز زهی به‌نام کیتارا2 بود و گاهی هم خوانندگان با سرودهای ملّی، نوازندگان را همراهی می‌کردند. پس می‌توان این‌گونه نتیجه گرفت که موسیقی در ریشه، نوعی وسیله‌ي سرگرمی بوده و شاید می‌بایست بیش از یک‌هزاره از آن سپری می‌شد تا به‌عنوان هنر شناخته شود؛ گو اینکه از آن پس تا‌کنون نیز به‌ هر دلیل برای بیشتر مردم جنبه‌ي سرگرمی داشته است. در دوران کهن، نوازندگانی بودند که در مکان‌های پر‌رفت‌و‌آمد ساز می‌زدند و رهگذران را دور خود جمع می‌کردند که اغلبشان از همین طریق امرار معاش هم می‌کردند. بعدها نوازندگان کاربلد به کاخ‌های سلطنتی راه یافتند و در جشن‌های دربار از این نوازندگان استفاده می‌شد.

محسن گلتاش

شماره ۱۶۲

Live AidMusic Awardsبیتلزجان لنونجایزه گرمیجشنواره‌جشنواره‌های موسیقیجوایز ام.‌تی.‌ویشماره ۱۶۲ هنر موسیقیفردی مرکوریفستیوالکویینمحسن گلتاشموسیقی راکوودستاک