شماره ۱۸۰

شمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقی، تیر-آبان ۱۳۹۹، به همراه برگزیدۀ اشعار سروده‌شده در سوگ محمدرضا شجریان منتشر شد.

«فرصتِ هستی گشاد و بستِ چشمی بیش نیست» عنوان سرمقالۀ این شماره به قلم سردبیر است که در آن بیشتر به یاد و ذکر خاطراتی از دوستان و هنرمندان ازدست‌رفته همچون بزرگ لشگری، خسرو سینایی،‌بهمن مفید، محمد دولو و محمدرضا شجریان اختصاص یافته است.

دیگر مطالب متنوع این شماره عبارت‌اند از: آخرین حافظ عصر ما؛ با بررسی وجوه مشترک حافظان،‌ شناسایی سرایندۀ مثنوی مجموعۀ «عشق داند»، گفت‌وگو با شیدا قره‌چه‌داغی، نگاهی به روند آموزش موسیقی در ایران و تأثیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در ارتقای سطح فرهنگی جامعه، قسمت اول نقد و بررسی متدهای آموزشی سه‌تار، بخش سوم جامعه‌شناسی موسیقی، بینامتنیت و بیش‌متنیت در موسیقی پاپ با رویکرد ژرار ژنت، نگاهی تطبیقی به واسونک‌های شیراز و آبادون‌های سیرجان، اقتصاد هنر و جایگاه آن در ایران و جهان امروز، کنکاش در کتابخانۀ شخصی فریدون ناصری پس از ۱۵ سال در گفت‌وگو با نیما ناصری و سجاد پورقناد، گذری بر موسیقی ایران در سال‌های جنگ،‌ تکنیک‌های آهنگ‌سازی در موسیقی ایرانی،‌ قسمت هفتم یک‌صد آلبوم برتر تاریخ موسیقی راک و نگاهی به تازه‌ترین آلبوم آزی آزبورن.

 

عکس روی جلد: شیدا قره‌چه‌داغی

طراح گرافیک: استودیو مرکزی، سعید فروتن، راشین جیحون

 

✔️ برای سفارش نسخۀ کاغذی مجله و دریافت آن از طریق پست با ارسال یک پیام به honaremusighi@ در تلگرام یا شمارۀ ۰۹۱۹۸۰۸۶۴۱۰در واتس‌اپ و یا ایمیل هنر موسیقی honaremusighi@gmail.com، درخواست خود را با ذکر شمارۀ مجله به ما اعلام کنید.

جلد مجله هنر موسیقی شماره ۱۸۰

فهرست مقالات

سرمقاله: «فرصتِ هستی گشاد و بستِ چشمی بیش نیست»

مجلۀ هنر موسیقی با تأخیر منتشر می‌شود و آن‌هم به دلیل مشکلات جاری در جامعۀ کنونی ماست. اما با آنکه بین انتشار شماره‌های ما فاصله می‌افتد هنوز سرِ پا هستیم و بخشی از این سرِ پایی به یُمن صفای مهر و محبت ارجمندان و علاقه‌مندان هنر موسیقی به‌ویژه استاد درگذشته‌مان بزرگ لشگری است. همکاران در حال تکمیل آرشیو مجله در وب‌سایت هنر موسیقی هستند و هرچندگاهی که زمانه یاری‌مان کند شماره‌ای منتشر خواهیم کرد و امیدواریم روزی به نظم سال‌های گذشته‌مان برگردیم.

مهدی ستایشگر

شماره ۱۸۰

بزرگ لشگریبهمن مفیدخسرو سیناییسرمقالهسوگنامه شجریانشمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیشیدا قره‌چه‌داغیکرونامحمد دولومحمدرضا شجریان

برگزیدۀ اشعار سروده‌شده در سوگ محمدرضا شجریان

درگذشتسوگنامهسوگنامه شجریانشجریانشمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیمحمدرضا شجریان

آخرین حافظ عصر ما

با بررسی وجوه مشترک حافظان

واژۀ «حافظ»،‌ در بدو امر، فاعل و به‌معنی ازبرکننده (حفظ‎کننده) و با جمع مکسر حُفّاظ، مفید مفهوم ازبرکنندگان قران و احادیث است. سرنوشت این واژه (حافظ) و منسوبانش، یعنی حافظان یا حفاظ، شنیدنی و خواندنی است. حافظ در معنی موسیقایی‎اش، به مفهوم فارسی خنیاگر و خواننده و به عربی مطرب و قوّال (مجازاً) آمده است. شواهد بسیار روشنی حضور حافظان را در تاریخ ادب و هنر ایران‎زمین مدلل می‎دارد. در یک بررسی تاریخی، بعد از تسلط اسلام، موسیقی در مخاطره قرار گرفت اما و ازطرفی باب وسیعی در موضوع خوانندگی و آواز، ابتدا با خواندن آهنگین قرآن باز شد و اندک‌اندک خوش‌خوانان اهل موسیقی نیز برای ادامۀ خواندن و ارائۀ صوت خوششان راهی یافتند. آن‎ها ابتدا با قرآن آغاز می‎کردند و در ادامه، به غزل‎خوانی و دیگر طرقِ خواندن ادامه می‎دادند. همچنان‌که حافظ غیاث‎الدین دهدار که از آذربایجان به خراسان آمد تا در خدمت امیرعلیشیر باشد در یک مجلس «اول عشری از قرآن خواند که هوش از اهل مجلس ستاند، بعد این غزل را بنیاد کرد که: خوی تو بسی نازک و ما را ادبی نیست ور زانکه بگیرد دلت از ما عجبی نیست و تحریرکاری و نغمه‎پردازی به‌نوعی نمود که آواز «الاحسن» (احسنت) از دوست و دشمن به گوش او رسیدن گرفت» (ستایشگر، ۱۳۷۶: ۱۷۵) .

مهدی ستایشگر

شماره ۱۸۰

ادبیات و موسیقیحافظحافظ و موسیقیحافظان موسیقیشمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیغزل‌‌‌‌‌خوانیقرآنمحمدرضا شجریانمهدی ستایشگر

غبار در آواز

شناسایی سرایندۀ مثنوی مجموعۀ «عشق داند»

هنر آواز ایرانی، افزون بر ارزش و زیبایی‌ موسیقایی، از دید ادبی هم اهمیت دارد؛ زیرا آواز، انتقال‌دهندۀ مؤثر مفاهیم اشعار سخنوران است و از این راه شنوندگان موسیقی را با ادبیات آشنا می‌کند. برای کسانی که شعر را هم مانند موسیقی دوست می‌دارند و جویای دریافت پیام اشعار آوازند، شناختن نام شاعر و یافتن متن کامل سرودۀ وی در هر آواز، کاری شایسته و گاه بایسته است. شایسته ازآن‌دید که با پیش چشم داشتن متن اشعار آواز، بهتر می‌توان بر مفهوم آن تمرکز کرد، و بایسته ازآن‌رو که در بسیاری از آوازها تنها بخشی از شعر، آن‌هم با لحنی که شاید چندان گویا نباشد، خوانده می‌شود و اگر کسی بخواهد سخنی را به‌درستی و تمامی دریابد باید متن کامل شعر را بخواند. در این راه، غباری که دید پژوهنده را تار می‌کند، برگزیده شدن اشعاری است که سرایندۀ آن‌ها شناخته نیست و به‌آسانی به متن کامل اشعار وی دسترسی نمی‌توان یافت. ازهمین‌رو یکی از کارهایی که در پژوهش‌های میان‌رشته‌ای ادبیات و موسیقی به‌انجام می‌رسد شناخت و بررسی اشعار آواز است. جستار پیش‌رو برای زدودن غباری ازاین‌دست از یکی از آوازهای پرشنوندۀ محمدرضا شجریان نوشته شده و به بررسی شعر «غبار» در آواز او می‌پردازد.

مهدی فیروزیان

شماره ۱۸۰

ادبیات و موسیقیبابا طاهرساز و آوازشعر و موسیقیشمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیعشق داندغبار همدانیمثنویمحمدرضا شجریانمحمدرضا لطفیمهدی فیروزیان

آثارم پلی است میان موسیقی شرق و غرب

گفت‌وگو با شیدا قره‌چه‌داغی

شاید تهیۀ فهرستی از زنان آهنگ‌ساز ایرانی کار آسانی نباشد، ولی اگر بخواهیم از یک زن آهنگ‌ساز شناخته‌شده نام ببریم، یکی از نخستین نام‌هایی که به ذهن خطور می‌کند نام اوست: شیدا قره‌چه‌داغی؛ آهنگ‌سازی که با میراث موسیقایی خود نشان داده زن ایرانی می‌تواند و توانسته است در این رشته همپای مردان حرکت کند. هنر آهنگ‌سازی این موسیقی‌دان در همان سال‌های آغازین کارش بر ۴۰ فیلم ایرانی نشست و به آن‌ها غنا بخشید و نام او را به‌عنوان نخستین زن آهنگ‌ساز فیلم بر تاریخ موسیقی ایران ثبت کرد.
شیدا قره‌چه‌داغی در دهۀ ۴۰ در کنسرواتوار وین در رشتۀ آهنگ‌سازی و پیانو تحصیل کرد و پس از پایان تحصیلات دانشگاهی به ایران برگشت و در کنار کار آهنگ‌سازی همۀ همّ خود را به آموزش نوین و آسان موسیقی به کودکان اختصاص داد. او پایه‌گذار «موسیقی ارف» در کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در ایران است؛ روشی که اگرچه در سال‌های شروع کارِ کانون در ایران ناشناخته بود، اما امروز به‌طور گسترده‌ای در آموزشگاه‌های موسیقی ایران رواج دارد. پس از انقلاب ۱۳۵۷ و تنگ شدن عرصه بر موسیقی و اهل موسیقی، شیدا قره‌چه‌داغی به اروپا رفت و این روزها مقیم کاناداست. او در زندگی خارج از ایران هم به کار خود ادامه داد و علاوه‌بر تدریس، به آهنگ‌سازی پرداخت و در این راستا به شیوه‌های نویی برای ارائۀ موسیقی دست یافت. از کارهای ماندنی او، علاوه‌بر اپرای «پریا» که روی شعر احمد شاملو ساخته شده، می‌توان به آلبوم «دیالوگ» اشاره کرد که در چندین بخش می‌کوشد با کنار هم نشاندن موسیقی‌واژه‌هایی از وطن‌های گوناگون، فضایی برای گفت‌وگوی موسیقی شرق و غرب ایجاد کند و شنونده را به‌میان آن کشد و در این دیالوگ سهیم کند. یکی از نظرات موردبحث این آهنگ‌ساز برجسته در پیش و پس از انقلاب تا به امروز این است که او فضای سازهای ایرانی را برای خلق آثارش تنگ می‌بیند و در مقابل به غنای سازهای غربی مثل پیانو و ویلن باور دارد. شیدا قره‌چه‌داغی در گفت‌وگویی اختصاصی با مجلۀ هنر موسیقی درمورد زندگی، هنر و نگاه موسیقایی خود با ما سخن گفت.
بیشتر

مژگان زرین‌نقش

شماره ۱۸۰

آهنگسازیشمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیشیدا قره‌چه‌داغیکانون پرورش فکری کودکان و نوجوانانگفت‌وگومژگان زرین‌نقشموسیقی فیلمموسیقی کودک

مرگ غم‌انگیز یک جریان

نگاهی به روند آموزش موسیقی در ایران و تأثیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در ارتقای سطح فرهنگی جامعه

آموزش و تربیت دو عنصر وابسته به یکدیگرند که تحقق هریک از آن‌ها بدون حضور دیگری امکان‌پذیر نیست، بسیاری از کارشناسان اساس آموزش تخصصی را به شیوۀ تربیت صحیح فرزندان توسط خانواده‌ها در کودکی نسبت می‌دهند و تربیت صحیح فرزندان را نیز مستلزم آموزش‌های بایسته توسط والدین می‌دانند، اما والدین تا چه اندازه می‌توانند در تعلیم علوم و صناعات تخصصی به فرزندان مؤثر باشند؟ طبیعی ا‌ست که هیچ فردی را نمی‌توان جامع‌الشرایط دانست و والدین نیز از این قاعده مستثنی نیستند، ازآن‌رو وظیفۀ پروراندن درون‌داشت ذاتی کودکان به متخصصین امر واگذار می‌شود و خانواده‌ها با پشت‌گرمی به تخصص و مهارت آموزگاران چشم انتظار به‌ثمر نشستن استعداد فرزندان خود می‌نشینند. دراین‌میان موسیقی را می‌توان از هنرهایی دانست که [علی‌رغم اهمیت تربیت شنوایی کودکان توسط خانواده] وظیفۀ اصلی تعلیم آن، بر عهدۀ مربیان و هنرآموزان این حوزه است.
کارشناسان بر این اعتقادند که بهترین زمان برای یادگیری علوم و هنر دوران کودکی انسان می‌باشد، موسیقی نیز از این قاعده مستثنی نیست، چنان‌که روح‌اللّه خالقی در مقاله‌ای در همین رابطه نوشته است: «باید از کودکی حس سامعه [شنوایی] را پرورش داد، چنان‌که موسیقی برای تحریک ذوق و پرورش قوۀ سامعۀ اطفال وارد دبستان‌ها شده است. زیرا طفل دبستانی باید به‌تدریج تمام حواسش به‌کار افتد. قوۀ باصره [بینایی] با خواندن کتاب و دیدن اشیاء و آشنایی به رسم و نقاشی، طبعاً به‌کار می‌افتد، ولی گوش فقط لغات و کلمات و مطالب را می‌شنود و باید قوۀ سامعه هم با نغمات موسیقی پرورش یابد تا اگر ذوق و استعداد موسیقی در طفلی پیدا شود از بین نرود و بعدها در این هنر وارد شود و چه‌بسا ممکن است که به مقامات ارجمندی هم برسد» (خالقی، ۱۳۱۶: ۴۴۸).
بیشتر

محمدجواد صحافی

شماره ۱۸۰

آموزش موسیقیآموزش موسیقی به کودکانشمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیکانون پرورش فکری کودکان و نوجوانانمحمد‌جواد صحافی

نقد و بررسی متدهای آموزشی سه‌تار: قسمت اول

نقد و بررسی کتاب‌های دستور جدید تار و سه‌تار (وزیری) دستور مقدماتی تار و سه‌تار (خالقی)

از دیرباز آموزش ساز در ایران به‌صورت شفاهی بوده است و استادان با روش‌های شخصی خود ساز و موسیقی ایرانی را به هنرجویان آموزش می‌دادند. در اواخر دوران قاجار و با رواج خط نت در میان جامعۀ موسیقی ایران، تغییراتی در شیوۀ انتقال مفاهیم موسیقی و آموزش ساز به‌وجود آمد که نوشتن متد آموزشی برای سازهای ایرانی یکی از مهم‌ترین این تحولات به‌شمار می‌رود. نخستین متد آموزشیِ آموزش سازهای ایرانی توسط علی‌نقی وزیری برای تار و به‌طور ضمنی برای سه‌تار نوشته شد. پس از آن کتاب دستور مقدماتی تار و سه‌تار یکی از نخستین کتاب‌هایی است که در زمینۀ آموزش موسیقی ایران از اوایل تأسیس هنرستان موسیقی مورد استفاده قرار گرفته و سال‌های متمادی به‌عنوان تنها منبع آموزشی برای سازهای تار و سه‌تار شناخته می‌شود. از آن تاریخ تاکنون متدهای نوشته‌شده برای تار و سه‌تار به‌صورت مشترک در نظر گرفته شده و تعداد انگشت‌شماری از کتاب‌ها به‌صورت تخصصی برای سه‌تار نوشته شده‌اند.
دلیل بررسی متدهای آموزشی موجود و متداول برای تدریس سه‌تار در این نوشتار، نه برای سنجش میزان موفقیت یا عدم موفقیت آن‌ها در تربیت هنرجو، بلکه پیدا کردن نقاط ضعف و قوت آن‌ها و قیاس با یکدیگر در آموزش و انتقال مفاهیم نوشتاری موسیقی است؛ این مفاهیم عبارت‌اند از: ۱. ریتم؛ ۲. فواصل (اینتروال)؛ ۳. تمپو؛ ۴. دینامیک؛ و ۵. آگوگیک (لطفی، ۱۳۹۸: ۵۶). در واقع متد آموزشی مکتوب برای نیل به این هدف نگاشته و تدریس می‌شود که هنرجوی نوازندگی را قدم‌به‌قدم در دستیابی به موارد ذکرشده همراهی کند و به‌این‌ترتیب موجب رشد تدریجی وی در تکنیک اجرایی ساز شود. نگارنده با توجه به اینکه سه‌تار را به‌عنوان ساز تخصصی در دورۀ کارشناسی ارشد برگزیده و همواره دغدغۀ آموزش صحیح آن را داشته و دارم، برآن شدم تا با بررسی دقیق متدهای آموزشی نوشته‌شده برای سه‌تار ازاین‌منظر، قدم اول در جهت دستیابی به متدی جامع و دقیق را بردارم. در قسمت اول این نوشتار به کتاب‌های: دستور جدید تار و سه‌تار نوشتۀ علی‌نقی وزیری، دستور مقدماتی تار و سه‌تار (کتاب اول) نوشتۀ روح‌اللّه خالقی؛ و در قسمت بعد به آموزش سه‌تار نوشتۀ جلال ذوالفنون، دستور سه‌تار (دورۀ ابتدایی) نوشتۀ حسین علیزاده و بیایید تار و سه‌تار بنوازیم (دفتر اول) نوشتۀ کیوان ساکت خواهیم پرداخت.
بیشتر

جعفر صالحی

شماره ۱۸۰

آموزش سازآموزش موسیقیجعفر صالحیجلال ذوالفنونحسین علیزادهروح‌الله خالقیسه‌تارسه‌تارنوازیشمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیعلی‌نقی وزیریکیوان ساکتمتد آموزشی سه تار

جامعه‌شناسی موسیقی (۳)

تولید موسیقی

در شماره‌های ۱۷۷ و ۱۷۹ جامعه‌شناسی موسیقی را به‌لحاظ تحلیلی به سه بخش تقسیم کردیم: تولید موسیقی، محتوای موسیقی و مصرف موسیقی. در مقالۀ نخست، بحثی مختصر دربارۀ گسترۀ جامعه‌شناسی موسیقی انجام دادیم و مقدمه‌ای از این حوزۀ پژوهشی ارائه کردیم و در مقالۀ دوم، نظریه‌های پایه‌گذاران آن را بررسیدیم. در این شماره، به نخستین گسترۀ این حوزۀ پژوهشی می‌پردازیم: تولید موسیقی.

محمد خلیلیان

شماره ۱۸۰

تولید موسیقیجامعه‌شناسی موسیقیشمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیمحتوای موسیقیمحمد خلیلیانمصرف موسیقی

بینامتنیت و بیش‌متنیت در موسیقی پاپ با رویکرد ژرار ژنت

تأثیر یک متن بر متن دیگر و همین‌طور ارتباط بین آن‌ها ازجمله مسائلی بود که در قرن بیستم موردتوجه بسیاری از اندیشمندان ازجمله کریستوا، ژرار ژنت، رولان بارت و... قرار گرفت. گرچه اصطلاح بینامتنیت در ابتدا توسط کریستوا مطرح شد اما این ژرار ژنت بود که بسیار وسیع‌تر از دیگر اندیشمندان به بررسی روابط میان یک متن با متن‌های دیگر با تمام متغیرات آن پرداخت و آن را ترامتنیت نامید. در این تحقیق سعی شده است که به دو نمونه از این روابط ترامتنی که بینامتنیت و بیش‌متنیت نام دارد، پرداخته شود زیرا در بین سایر اقسامِ ترامتنیت، بیشتر بینامتنیت و بیش‌متنیت است که به رابطۀ میان دو متن هنری می‌پردازند. بینامتنیت حضور یک متن در متن دیگر است که چندین‌گونه را دربرمی‌گیرد ازجمله نقل‌قول، ارجاع، سرقت و تلمیح که در میان آن‌ها نقل‌قول از رایج‌ترین اشکال بینامتنیت به‌حساب می‌آید.
در بیش‌متنیت نیز تأثیر یک متن بر متن دیگر موردبررسی قرار می‌گیرد. از گونه‌های بیش‌متنی که در تحقیق برای موسیقی پاپ استفاده شده می‌توان از پارودی، تراوستی، پاستیژ، کاور کردن، ترجمه و ریمیکس نام برد. این پژوهش بر مبنای مطالعات توصیفی و تحلیلی یک‌سری از آثار موسیقی پاپ است که با برگرفتگی از متون دیگر خلق شده‌اند. متن‌ها در طول زمان از یکدیگر بهره گرفته و بر هم تأثیر می‌گذارند، به‌ویژه در دو حوزۀ در زمانی و هم‌زمانی که علاوه‌براین گاه ارجاع به متون گذشته واضح، صریح و قابل دریافت است و گاه به‌صورت غیرصریح و برای شناخت عناصر وام‌گرفته‌شده، باید دقت و تأمل بیشتری کرد. در این تحقیق با تحلیل نمونه‌های انتخابی به تبیین مباحث طرح‌شده پرداخته خواهد شد.
بیشتر

مینا خلیلی قاضی

شماره ۱۸۰

ادبیات و موسیقیبیش‌متنیتبینامتنیتژرار ژنتشمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیموسیقی پاپمینا خلیلی قاضی

نگاهی تطبیقی به واسونک‌های شیراز و آبادون‌های سیرجان

دو شادآوای واسونک در شیراز، آبادون در سیرجان گونه‌های موسیقایی دوجمله‌ای به‌علاوۀ یک ترجیع‌بند موسیقایی هستند که از منطق ساختار و صورت نسبتاً مشابهی برخوردارند. واسونک و آبادون در مراسم عروسی و عزا اجرا می‌شوند. آن‌ها در مجالس مختلف به‌صورت دسته‌جمعی یا فردی خوانده می‌شوند. در این پژوهش پس از ارائۀ تعریفی مستند از واسونک‌ها و آبادون‌ها، بررسی موقعیت‌های اجرایی آن‌ها و تحلیل ساختار موسیقایی، به کمک نظریۀ اشاعه‌گرایی نتیجۀ پژوهش به‌دست می‌آید و این نتیجه گویای آن است که هر دو نمونه از ساختار مشابهی پیروی می‌کنند. شباهت و پیوستگی میان واسونک و آبادون صحه‌ای است بر پیوند میان اقوام ایرانی، حرکت سیال فرهنگ در دلِ تاریخ؛ بنابراین سیر جغرافیایی و تاریخی اقوام و نژادها باعث شده شاخصه‌های فرهنگی و ازجمله موسیقی آن‌ها نهادینه شده و دچار تأثیرپذیری و همچنین تأثیرگذاری شود و با توجه به فرهنگ‌های مختلف از گذشته تا به امروز گویای این امر است که تغییراتی در واسونک‌ها و آبادون‌ها ایجاد شده است.

شهاب جعفری

شماره ۱۸۰

آبادون‌سیرجانشمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیشهاب جعفریقوم‌موسیقی‌شناسیموسیقی نواحیواسونک

اقتصاد هنر و جایگاه آن در ایران و جهان امروز

امروزه رشتۀ اقتصاد تا حد زیادی از تعریف سنتی خود فاصله گرفته است و می‌توان از آن به‌عنوان ابزاری برای بررسی کسب‌وکارهای گوناگون و نیز فعالیت‌هایی که با عرضه‌کننده، متقاضی و کالای مورد مبادله سروکار دارد، استفاده کرد. دراین‌میان هنر و بازار هنر نیز از این قائده مستثنا نیست و با ایجاد سرفصل جدیدی تحت عنوان «اقتصاد هنر» از علم اقتصاد بهره می‌جوید. اقتصاد هنر مجموعه‌ای از روابط است که تولید و مصرف کالای هنری را (عمدتاً در سطح اجتماعی) بررسی می‌کند. هنر همچون سیالی است که در بستری به نام اقتصاد، راه پیشرفت خود را می‌یابد. اقتصاد هنر بیش‌ازآنکه رشته‌ای مرتبط با هنر محسوب شود ماهیتی اقتصادی دارد. این علم با استفاده از نظام آماری، جمع‌آوری و پردازش داده‌ها، قادر است نخست دولت‌ها را در تخصیص و تجهیز اعتبارات فرهنگی از محل درآمد و منابع عمومی یاری کند و نیز زمینۀ حداکثر کردن سود و گسترش فعالیت را برای افراد و نهادهای هنری پدید آورد. اقتصاد هنر به‌منظور تبیین چگونگی کاربرد تئوری‌‌های مربوط با علوم اقتصادی در فعالیت‌های هنری و ادبی ایجاد شده است. مقالۀ حاضر با استفاده از روش پژوهش توصیفی به بررسی موضوع اقتصاد هنر می‌پردازد و پیشنهادهایی برای بیشینه کردن بهره‌وری این علم که منجر به گسترش دایرۀ مخاطبان آثار و برنامه‌های فرهنگی-هنری و همچنین تولید ارزش‌افزوده توسط آثار هنری است، ارائه می‌کند.
اقتصاد موسیقیاقتصاد موسیقی ایراناقتصاد هنرسید محمد فضائلیشمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیمجید شید‌کالاییمحمد لشکری

کنکاش در کتابخانۀ شخصی فریدون ناصری پس از ۱۵سال

گفت‌وگو با نیما ناصری و سجاد پورقناد

۱۵ سال از درگذشت فریدون ناصری آهنگ‌ساز، رهبر ارکستر و نویسنده و محقق موسیقی می‌گذرد. مردی که با رفتنش، جامعۀ موسیقی ایران یکی از حامیان و پشتوانه‌های خود را از دست داد. سال‌هایی که موسیقی کلاسیک به‌خصوص ارکستر سمفونیک تهران در انزوای کامل بود و رو به انحلال می‌رفت، ناصری با توان و تجربه‌ای که سال‌ها آموخته و آزموده بود، مقابل هجمه‌ها ایستاد و ارکستر را با تمام ناملایماتی که پیشِ‌رو داشت به میراث‌داران نسل بعد از خود سپرد. ناصری در کنار مسئولیت‌های اجرایی که داشت، هنرمندی اهل تحقیق و مطالعه بود و ثمرۀ این روحیه، گنجینه‌ای است باارزش از مجموعۀ مکتوبات و دست‌نوشته‌ها، کتاب‌ها، صفحه‌ها و ریل‌های موسیقی در زمینه‌های گوناگون که اکنون در منزل فرزند ایشان محفوظ است. به‌تازگی سجاد پورقناد، سردبیر مجلۀ الکترونیکی گفتگوی هارمونیک با همکاری نیما ناصری فرزند زنده‌یاد فریدون ناصری به گردآوری و طبقه‌بندی آثار و تمامی آنچه از ایشان به‌یادگار مانده، پرداخته‌اند. فرصتی دست داد تا از این اقدام و اهداف آن در قالب گفت‌وگوی پیشِ‌رو بیشتر بدانیم.

علی نجفی ملکی

شماره ۱۸۰

رهبری ارکسترسجاد پورقنادشمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیفریدون ناصرینیما ناصری

گذری بر موسیقی ایران در سال‌های جنگ

جامعۀ ایران، دو سال پس از انقلاب ۵۷، درگیر جنگ با عراق شد و فضای انقلابی جامعه فرصت خود را برای رسیدن به ثبات و آرامش از دست داد. هرچند این دوران را ازنظر همدلی و همگرایی اجتماعی میان اقشار اجتماعی گوناگون می‌توان از طلایی‌ترین دوران‌های تاریخ به‌شمار آورد و مقاومت دلیرانۀ مردم در برابر هجوم بیگانه را برگی زرین از تاریخ ایران دانست اما شهر آن سال‌ها، شهر التهاب بود و تب‌وتاب. جنگ کیفیت حسی شهرها را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار داده بود و طبیعی بود که تأثیر فراوانی بر موسیقی هم داشته باشد. در بسیاری از زمان‌ها صدای سرودهای انقلابی و مارش‌های نظامی در فضاهای شهری شنیده می‌شد و نوعی از نواها و نغمه‌های آوازی متناسب با فضای اجتماعی آن‌زمان تولید شد که صادق آهنگران و غلام کویتی‌پور پیشروترین نمایندگان آن بودند. به‌نظر می‌رسید که ساختار مدیریتی کشور، این نوع بیان صوتی از آن دوران را بیشتر می‌پسندد و به رسم کشورهای دیگر، نمی‌خواهد موسیقی‌دانان حضور آشکاری در این زمینه داشته باشند. با اینکه بسیاری از موسیقی‌دانان می‌خواستند با این همگرایی ملّی همراه شوند و در دفاع از مرزهای کشور خود، سهمی داشته باشند. در آن سال‌ها حتی اعضای ارکستر سمفونیک تهران و برخی هنرمندان مطرح موسیقی سنتی نیز در مواردی برای روحیه دادن به رزمندگان به جبهه می‌رفتند که به‌تدریج این سفرها قطع و همراهی آنان به ساختن اثر محدود شد.

فریدون فراهانی

شماره ۱۸۰

انقلاب ۵۷شمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیفریدون فراهانیموسیقی جنگ

تکنیک‌های آهنگ‌سازی در موسیقی ایرانی

مطالعۀ موردی: آواز «مجازی» از «مجموعه‌آوازهای فولکلور شمارۀ ۱۴» اثر رضا والی

تحلیل آثار نوشته‌شده روی تم‌های موسیقی ایرانی، راهی برای دستیابی به تکنیک و بیان موسیقایی آهنگ‌سازان ایرانی محسوب شده و در شناخت جریان‌های موسیقی معاصر ایران نقش مهمی ایفا کرده است. این پژوهش به مطالعۀ آواز «مجازی» از «مجموعه‌آوازهای فولکلور شمارۀ ۱۴» اثر رضا والی پرداخته که تم آوازِ منتخب از این مجموعه در گام اُکتاتونیک است. به‌کارگیری تم به‌صورت سوژه و جواب، که خود از تکنیک‌های آهنگ‌سازی برای تبدیل تم به استرتوی فوگ است، علت اصلی انتخاب این‌ اثر جهت بررسی تکنیک‌های آهنگ‌سازی استفاده‌شده در آن است. برای تجزیه‌وتحلیل آثار به الگوی ارائه‌شده توسط جان دِیوید.وایت در کتاب تجزیه‌وتحلیل جامع موسیقایی ارجاع شده‌، که نوعی تجزیه‌وتحلیل خُردِ عناصرِ اصلی موسیقی (ریتم، ملودی، هارمونی و ارکستراسیون) است. بررسی‌‌های انجام‌شده نشان داد که والی با به‌کارگیری تکنیک‌های آهنگ‌سازی مورداستفاده در ساختمان یک فوگ و ترنم‌های آوایی در موسیقی ایرانی، این آواز را به‌صورت یک استرتوی فوگ نوشته است؛ به‌طوری‌که سوژه‌ای توسط خواننده و گروهی از سازها در گام اکتاتونیک معرفی می‌شود؛ در ادامه پس از بسط، گسترش و مدولاسیون به گام‌های دیگر، سوژه به همراه کنترسوژه‌ها تا نقطۀ اوج اثر، که تمامی سوژه‌ها با تونیک‌های متفاوت به‌صورت هم‌زمان به اجرای تتراکوردی تمام‌فاصله‌ای می‌پردازند، پیش می‌روند.

بنیامین فسائی

شماره ۱۸۰

آهنگسازان ایرانیآهنگسازیبنیامین فسائیرضا والیشمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیفوگموسیقی معاصر ایران

یک‌صد آلبوم برتر تاریخ موسیقی راک: قسمت هفتم

در شماره‌های پیشین، ۶۰ عنوان از مهم‌ترین‌های تاریخ موسیقی راک را معرفی کردیم؛ آلبوم‌هایی که به بسیاری از فهرست‌ها و انتخاب‌های منتقدین و نهادهای موسیقی راه یافته‌اند. در این شماره به ۱۰ عنوان دیگر می‌پردازیم و یادآوری می‌کنیم که چیده‌مان این فهرست نمایانگر میزان ارزش آثار مذکور نمی‌باشد به‌طورمثال آلبوم گروه «ریدیوهد» که در فهرست ما رتبۀ شصت و سوم را دارد در تازه ترین فهرست نشریۀ رولینگ استون که در ویژه‌نامۀ اکتبر ۲۰۲۰ آن مجله انتشار یافته است در مقام چهل و دوم بر ترین‌هاجای دارد.

محسن گلتاش

شماره ۱۸۰

شمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیمحسن گلتاشموسیقی راک

آدم معمولی

نگاهی به تازه‌ترین آلبوم آزی آزبورن

آزی آزبورن نیم قرن است که در عرصۀ موسیقی فعالیت می‌کند. او در نوجوانی به کار در کارخانه، لوله‌کشی و کشتارگاه مشغول شد و با شنیدن کارهای گروه «بیتلز» در زندگی‌اش تحولی بزرگ پیش آمد و به‌سوی دنیای موسیقی کشیده شد. آزی همراه با «بلک سبث» به موفقیت‌های زیادی رسید و پس از جدایی از آن‌ها با انتشار آلبوم‌های شخصی خود روند صعودی موسیقی خویش را حفظ کرد. آزی در کتاب خاطرات خود بارها از فراز و فرودهایی که در دنیای موسیقی داشته، گرفتاری در دامان اعتیاد و عشقی که به همسر خود شارون آزبورن دارد یاد کرده است. او در هشتم دسامبر ۱۹۴۸ در شهر بیرمنگام انگلستان به‌دنیا آمد و تنها با آمپلی‌فایری که پدرش در دوران نوجوانی برای وی خریده بود به خوانندگی علاقه‌مند شد و در دل طبقۀ کارگر و فقر مطلق فعالیت خودش را در دنیای موسیقی آغاز کرد و اکنون به یکی از برجسته‌ترین و البته ثروتمندترین هنرمندان دنیای موسیقی تبدیل شده است. جان مایکل آزبورن که همگان او را با نام هنری آزی می‌شناسند پس از انتشار نُه آلبوم با گروه «بلک سبث» و ۱۱ آلبوم شخصی بار دیگر در سال ۲۰۲۰ بازگشته تا با دوازدهمین آلبوم خود تحت عنوان «آدم معمولی»۵ هوادارانش را خشنود سازد.

محمد بیگی

شماره ۱۸۰

آزی آزبورنبلک سبثبیتلزشمارۀ ۱۸۰ هنر موسیقیمحمد بیگیمعرفی آلبومموسیقی راک