شماره ۱۵۳

واژه‌ی «گلچین» را بسیار استفاده کرده‌ایم؛ چه در نظم و نثر ادیبانه‌ و گفته‌های ادبای پیشین و چه در گفت‌وگوی محاوره‌ای؛ اما در میان مآخذ ادبی «تذکره‌ی میخانه»ای به‌کوشش و قلم شاعر ارجمند معاصر شادروان «گلچین معانی» هست، رساننده‌ی این مفهوم که گلچین، تنها گل باغ را نمی‌چیند، بلکه گل‌های مضامین و مفاهیم و معانی را نیز بر می‌گزیند. او در این تذکره نیز گلچینی از مغنی‌نامه‌ها و ساقی‌نامه‌ها و ... و خلاصه‌ی کلام، به‌نوعی موسیقی‌نامه‌ای برگزیده است. ...

دهم مردادماه امسال مصادف بود با ۸۷‌سالگی استاد «ابراهیم قنبری‌مهر». در اینجا و از طریق نشریه‌ی «هنر موسیقی» تولد این بزرگمرد تاریخِ سازسازی ایران را به خانواده‌ی نجیب و هنرمندش و به همه‌ی نوازندگان کمانچه و سازندگان کمانچه، به‌ویژه به شاگرد خَلَفِ ایشان، «بیاض امیرعطایی» و دیگر سازندگان ساز کمانچه که روح صنعت، اصالت و موسیقی ایرانی را وامدار این استاد نخبه و بی‌بدیل هستند، صمیمانه تبریک می‌گویم. ...

زمستان گذشته وقتی در شهر اصفهان، میزبان پیرِ آواز ایران «نادر گلچین» بودیم با آنکه او را خسته و آزرده دیدم، اما احساس کردم با هنرمندی بزرگ و بزرگوار، بی‌ادعا، خلوت‌گزیده و راست‌قامت مواجه‌ام. در آیین گرامیداشتِ کوچکی که برای آن بزرگ در شهر اصفهان بر پا کرده بودیم، یادآور شدم که چندی پیش در میان یادداشت‌های خصوصی پدر به جمله‌ای برخوردم و آن جمله چنین بود: «هنرمند‌شدن آسان نیست، اما هنرمند‌ماندن دشوار است»؛ و به‌راستی که گُلچین یکی از مصادیق بارز این مطلب است. هنرمندی که دست‌کم دو دهه از عمرش را خوش درخشید، آوازی ارائه کرد که نه تقلید از کسی بود و نه کسی توانست از آن تقلید کند. اما در زمانی که به‌گفته‌ی حافظ: «یاران همنشین همه از هم جدا شدند»، از او باید ده‌ها اثر ماندگار دیگر ضبط می‌شد تا برای نسل‌های مختلف در گنجینه‌ی موسیقی ایران به‌یادگار بماند که ظاهراً سرنوشت نخواست و سرگذشت موسیقی ایران به‌گونه‌ای دیگر رقم خورد. ...

آواز ایرانی، هنرِ جزئیات است، چونان هر هنر دیگر؛ اما آنچه این هنر را خاص و بلكه خاص‌الخاص می‌کند جلوه‌هایی از آن است كه نهفته در پس جزئیاتِ به‌ظاهر پنهانش به چشم و گوش اهل راز می‌آید و تكرارهای دلپذیری را در هر بار شنیدنِ دوباره و چندباره و رویارویی با این جزئیاتِ فزاینده که هر بار جلوه‌ای تازه پیش چشم و گوش شنونده‌ی خاص می‌آورد، رقم می‌زند. هنگام روبه‌روشدن با صدای «نادر گلچین» به صدایی «نادر» برمی‌خوریم با آوازهایی «گلچین‌». صدایی یكه و گوش‌نواز كه شبیه به هیچ‌كس (قبل و بعد از خودش) نیست؛ صدایی كه دوستش می‌داری، دلتنگش می‌شوی و تو را به تكرار شنیدنش می‌خوانَد: «مژده‌ی وصل تو كو كز سر جان برخیزم/ طایر قدسم و از دام جهان برخیزم.» صدایی كه همه‌چیز در آن هست. با آوازهایی كه دلِ خواننده‌، راهبر اوست و بدو می‌گوید كه حالا و (مثلاً) در ادای تحریری كه از پی فلان مصرع لازم است باید «چون» كند. این‌چنین است كه این شاه‌بیت از حافظ، هنگام توصیف صدای گلچینِ نادر، بسیار به‌كار می‌آید: حلاوتی كه تو را در چَهِ زنخدان است به كُنه آن نرسد صدهزار فكر عمیق

هشتم آبان‌ماه امسال هشتمین سالروز درگذشت «قیصر امین‌پور» (۱۳۳۸ گتوند خوزستان- ۱۳۸۶ تهران) است. شاعری که در دومین روز از ماه دومِ سال زاده شد و در هشتمین روز از ماهِ هشتم سال درگذشت؛ آن هم در روز سه‌شنبه که خود آن را در شعری به‌نام «سه‌شنبه»، «تلخ و بی‌حوصله» و روز «فاصله» (امین‌پور، ۱۳۹۱:‌ ص۱۶۶) خوانده بود. هشت سال است که دوستداران شعر پارسی از خواندن سخن‌های تازه‌ی «شاعر درد» بی‌بهره‌اند و ناگزیر به بازخوانی سروده‌هایش بسنده می‌کنند. هشت سال است که دانشکده‌ی ادبیات دانشگاه تهران از امین‌پور و آوای دلنشینش تهی است و هشت سال است که فرهنگستان زبان ادب پارسی از عضو پیوسته‌ی خود جدا افتاده است. به این بهانه در جستار پیشِ رو که پنج بخش دارد به بررسی کاربرد سروده‌های او در موسیقی ایرانی می‌پردازیم: ۱. قیصر و ترانه‌سرایی ۲. تصنیف‌های ساخته‌شده بر شعر قیصر ۳. آواز‌های خوانده‌شده با شعر قیصر ۴. لغزش ادبی و دست‌بردن در شعر ۵. جعل شعر به‌نام قیصر. بیشتر

بی‌شك درویش‌خان یكی از چهره‌های مهم و درخشان در عرصه‌ی موسیقی ایران‌زمین بوده و بی‌گمان نقطه‌ی شروع مناسبی برای بررسی سیر آهنگسازی در موسیقی ایرانی است. وی نخستین آهنگسازی است كه آثارش دارای سبك و شیوه بوده و ردپای منطق‌های خاص در آن دیده می‌شود. متن حاضر به بررسی برخی از وی‍ژگی‌های نهفته در آثار درویش‌خان می‌پردازد و تا حدی سعی دارد این ویژگی‌ها را در ارتباط با وقایع زندگی او تحلیل كند.

اشتیاق و سردرگمی! احساس اولیه‌ی دوستداران و هنرجویان موسیقی در یادگیری مبانی نظری موسیقی ایران است؛ احساسی مشترک که با مرور گذشته و یادآوری دوران تحصیل موسیقی برای دیگران نیز تداعی خواهد شد. بسته به آنکه کدام کفّه‌ی ترازوی اشتیاق یا سردرگمی سنگین‌تر باشد، حاصل این احساس دوگانه، متفاوت است. تلاش، پیگیری، مطالعه و پرسش‌های فراوان ثمربخش است و آگاهی را افزایش می‌دهد؛ اما اغلب دشواری رسیدن به نتایج صحیح و دقیق به ناامیدی و دلسردی می‌انجامد و حتی گاه تلاش‌های بی‌ثمر، به قضاوت پیچیدگی و بدتر از آن نبود مبانی مشخص در موسیقی ایران منتهی شده و عطای یادگیری آن به لقایش بخشیده می‌شود. بیشتر

تالار وحدت در سی‌و‌یکم شهریور و اول مهرماه سال جاری میزبان یکی از مطرح‌ترین گروه‌های کمپانی «ای.سی.ام» بود؛ کوارتت یکی از معروف‌ترین عودنوازان جهان که همراه با «فرانسوا کوتوریه» (پیانو)، «کلاس گسینگ» (کلارینت بِیس) و «بیورن میر» (بِیس) برای بار دوم و این‌بار به‌سبب اجرای جدیدترین آلبومش «سووِنانس»، به‌معنای «یادگار» به ایران آمده بود. در کنسرت روز نخست پاییز (که مبنای این گزارش است) مجموعاً ده قطعه در حدود نود دقیقه به‌اجرا درآمد که هشت قطعه‌ی آن مربوط به آلبوم اخیر بود.

این پژوهش با هدف بررسی نحوه‌ی کار نوازندگان خیابانی در جوامع شهری انجام شده است و آن‌ها ‌را از نظر محل کار، شرایط عمومی، درآمد، روش کار و مشکلاتی که منعکس‌کننده‌ی صدای نوازندگان خیابانی در جامعه‌ی تایلند است، بررسی می‌کند. محققان در این بررسی، طی مصاحبه‌ با ۲۰ نوازنده‌ی خیابانی اطلاعات خود را جمع‌آوری کرده‌اند که هر یک از مصاحبه‌شوندگان نماینده‌ی یک گروه موسیقی دو یا تک‌نفره بوده‌اند. این نوازندگان خیابانی در محله‌های بزرگ بانکوک و حومه‌ی آن مشغول به فعالیت هستند. نتیجه‌ی پژوهش نشان می‌دهد که کار به‌عنوان یک نوازنده‌ی خیابانی در تایلند، شغل و حرفه‌ی مطلوب و قابل قبولی نیست. این نوازندگان از حمایت دولت برخوردار نیستند و تنها می‌توانند از کمک‌هزینه‌های کوچک و کوتاه‌مدتی که برای برخی از تفریحات و سرگرمی‌های همگانی در نظر گرفته ‌شده است، استفاده کنند. شرایط کاری نوازندگان خیابانی مطلوب نیست و مهارت‌های آنان نیازمند بهبود و گسترش است. میزان درآمدها متفاوت است و به نوع اجرای آن‌ها ‌بستگی دارد. نظر این پژوهش بر این است که دولت و سازمان‌های خصوصی نه‌تنها می‌توانند از طریق تأمین بودجه‌ی مورد نیاز نوازندگان خیابانی به آن‌ها ‌کمک کنند، بلکه می‌توانند از طریق تخصیص مکان‌هایی به آن‌ها ‌برای اجرا و همچنین آموزش این نوازندگان به‌منظور ترغیب آن‌ها ‌به بهبود و ارتقای اجرا و مهارت‌های موسیقی‌شان، به این گروه کمک کنند. بدین‌وسیله می‌توان شرایط حرفه‌ی نوازندگی خیابانی را بهبود بخشید و این مسئله منجر‌به تغییرات مثبت در نگرش و نحوه‌ی برخورد مردم (عابران پیاده) نسبت به نوازندگان خیابانی خواهد شد.

شوالیه اصالتاً عنوانی فرانسوی (Chevalier) و در اصل به‌معنای «اسب‌سوار» است و برگرفته از نام «اسب» یا همان Cheval. در قرون وسطی این لقب در فرانسه از طرف پادشاه به شخصی داده می‌شد كه در اصول جنگاوری، رشادت و جوانمردی سرآمد بود؛ ولی امروزه این لغت جز در بریتانیا كه معادل آن Knight به‌معنی سلحشور است، در بیشتر جوامع اروپا منسوخ شده است و هیچ معنای رسمی یا اداری ندارد. حال این کلمه چه نسبتی با هنر موسیقی، خاصه موسیقی ایرانی دارد هر چه فکر می‌کنم راه به ‌جایی نمی‌برم و نمی‌دانم چرا بعضی از خوانندگان در آگهی‌های تبلیغاتی از آن برای مهم جلوه‌دادن شخصیت و تمجید از نبوغ خود سوء‌استفاده می‌کنند!

ورود به صنعت موسیقی حتی برای فرزندان ستاره‌های پاپ و راک هم به‌راحتی میسر نیست. توهمی در میان هنرمندان ایرانی وجود دارد که اگر به خارج از کشور بروند به‌سرعت از سوی صنعت موسیقی کشف و با موفقیت چشمگیری مواجه خواهند شد؛ زیرا براساس همین باور، در کشورهای خارجی «شایسته‌سالاری» پررنگ‌تر از کشور ماست. هر چند در حوزه‌ی موسیقی می‌توان با دلیل و مدرک ثابت کرد که ایجاد موقعیت و فرصت برای درخشیدن در کشوری مثل آمریکا و انگلستان که مهم‌ترین صادرکنندگان موسیقی پاپ و راک یا موسیقی مردم‌پسند جهان هستند بیشتر از کشور ماست، اما بیان این حقیقت ضروری است که در صنعت موسیقی، خصوصاً صنعت موسیقی کشور آمریکا، بند «پ» یا همان «پول و پارتی» در ستاره‌کردن تعداد قابل توجهی از چهره‌های مطرح موسیقی پاپ دوران معاصر ما، نقش بسزایی داشته است یا بهتر است بگوییم «بند پ»، راه ستاره‌شدن برخی‌ها را هموار‌تر کرده است. البته و صد البته که پول به‌تنهایی قادر به خواننده‌کردن هیچ‌کس نیست، در کنار پول و پارتی این حقیقت را هم باید پذیرفت که همان خوانندگانی هم که با پول راه خود را به عرصه‌ی موسیقی هموار‌تر کرده اند، خالی از استعداد نیستند.

تنها فرزندِ «جان میلتوم کیج» طی سال‌های ۱۹۳۴ تا ۱۹۳۶ نزد «آرنولد شوئنبرگ»، کنترپوآن و اصول تجزیه و تحلیل را آموخت؛ او مخترع، مهندس و طراح کشتی بود که از همان کودکی استعداد خود را در نویسندگی و نقاشی بروز داد و بعدها در سال ۱۹۳۱ نزد پیانیست مشهور «ریچارد بولینگ» به تحصیل آهنگسازی پرداخت که اهمیت زبان در موسیقی را به وی گوشزد کرد. هر چند نخستین آثارش در سال ۱۹۳۵ به‌طرز شفافی تأثیر استادش شوئنبرگ را در خود داشت، آثاری با ردپایی از آهنگسازی سریالیسم، اما سال‌ها بعد به‌گفته‌ی خود شوئنبرگ که گفته بود «طبیعتاً او آهنگساز نیست، ولی یک مخترع است؛ یک مخترع مبتکر» این نکته به‌اثبات رسید. ...

اجرای قطعات پیانوی کلاسیک از آهنگسازانی همچون «بتهوون»، «موتسارت» و «شوپن» احتمالاً صدایی بسیار متفاوت‌تر از آنچه که امروزه نواخته می‌شود، داشته است. همان‌گونه که ساختار پیانو تغییرات زیادی کرده، تکنیک‌های نوازندگی آن نیز بسیار تغییر کرده است. طی یک دهه‌ی گذشته، تعدادی از موزیکولوژیست‌ها با نگاهی نزدیک‌تر به چگونگی شکل‌گیری تکنیک‌های نوازندگی و نه فقط صدای موسیقی و همچنین به واکنش احساسی مخاطب به موسیقی، آن را بررسی کرده‌اند.

«آرتو تونکبویاچیان» نوازنده و آهنگساز ارمنی (متولد استانبول و ساکن نیویورک) مرداد‌ماه ۱۳۹۴ برای ضبط آلبوم و همکاری با برخی موسیقی‌دان‌های ایرانی و همچنین آشنایی بیشتر با موسیقی کشورمان به تهران آمد. او که به نوازندگی چندین ساز تسلط دارد و برنده‌ی جایزه‌ی گِرمی است تاکنون بیش از ۲۰۰ آلبوم در اروپا با همکاری نوازنده‌های مطرحی همچون «Al Di Meola»، «Chet Baker»، «Marc Johnson» و «Sezen Aksu» منتشر کرده است. آرتو اندیشه و احساس را فراتر از موسیقی می‌داند و معتقد است نوعی آزادگی و رهایی در ملودی‌های ایرانی جریان دارد... با او همراه می‌شویم.

تا‌کنون نکته‌های فراوانی درباره‌ی موسیقی ‌درمانی گفته یا مطالب بسیاری نوشته شده است. بعضی تاریخچه‌ی پیدایش آن را به افلاطون و ارسطو نسبت داده‌اند، ولی با دقت بیشتر و نگاه به زندگی معمول، به‌راحتی می‌توانیم دریابیم که از ابتدای حیات بشر، استفاده از موسیقی به‌عنوان روشی برای درمان کاربرد داشته است. در عصر حاضر همه می‌دانند که به‌وجود‌آمدن الحان و نت‌ها همگی برمبنای اصوات طبیعی بود! وقتی از شنیدن صدای آب، رودخانه، صدای وزش باد در لابه‌لای شاخه‌های درختان، صدای ریزش باران، صدای چهچهه‌ی بلبل و گاهی از شنیدن صدای کلاغ در عصرها و روزهای زیبای پاییزی لذت می‌بریم و به ‌نوعی آرامش درونی دست می‌یابیم، این نقش عجیب موسیقی در تسکین و درمان برخی از نارسایی‌های روحی و روانی ماست. ...

به تکرار زمینه‌ای از تعدد و پراکندگی چنان همبستر شده‌ایم تا از «عادی‌ترین‌ها» بیشتر غفلت شود. وقتی هنر مدرن از امرِ معمول می‌گوید بخشی از زندگی که از ‌آن غفلت‌شده را به تصور «غیر‌معمول» ابراز می‌دارد. سنجش این ویژگی (تلقی غیرمعمول) در حدود الگوهای اشباع‌شده‌ی اجتماع هنر هر دوره است، به این معنی که هنر هر دوره از چه معیار و شکلی سیراب شده است که به این روال امرِ معمول شکل می‌گیرد. آیا درست است این حد اشباع را سنت بدانیم و در مقابل مدرنیته قرار دهیم؟ آیا تلقیّات مدرنیته می‌تواند سنت خود را پی‌ریزی کند؟ آیا وانمودی بر تن تصورات نوگرایی نمی‌رود؟ آیا تأمل «باور نو» (مدرنیته) از گرویدن به آن (مدرنیسم) ایجابی‌تر نیست؟ در پی پاسخ‌های قطعی نیستیم. به‌نظر می‌آید پرورش مسائل گاهی از قانع‌کردن افکار سیال‌تر است. بدین‌ترتیب مواضع مفهومی عامل سنت در بررسی و تحلیل آثار معاصر از اولویت‌های نگاه ما به یکی از کنسرت‌های گروه موسیقی یارآوا است با بررسی قطعاتِ: آخر اثر «نینا قیم»، دوئت برای پیانو و ویلن اثر «بابک آل‌حیدر»، محفل اثر «محسن میرمهدی»، مدیتاسیون روی پنجم‌های سرگردان اثر «شاهرخ خواجه‌نوری»، هفت شهر عشق اثر «مهدی جلالی» و آلرژی اثر شاهرخ خواجه‌نوری.

دنیای موسیقی، دنیای عجیبی است که در آسمان آن ستارگان کوچک و بزرگی می‌درخشند و پرتو‌افکنی می‌کنند. اگر زندگی ستارگان موسیقی عصر حاضر، از‌جمله «جان لنون»، «الویس پریسلی» و «مایکل جکسون» را مرور کنیم، متوجه می‌شویم که چه شباهت‌های انکار‌ناپذیری میان زندگی این‌ها با زندگی شخصیِ «ولفگانگ آمادئوس موتسارت»، موسیقی‌دان و آهنگساز بزرگی که در سال 1791 از دنیا رفت، وجود دارد و با توجه به ویژگی‌ها و عملکردهای مشابه نتیجه خواهیم گرفت که موتسارت نخستین سوپراستار تاریخ موسیقی بوده است؛ از این‌رو زندگی او را از سنین کودکی تا قبل از مرگ زودهنگامش از نگاهی دیگر بررسی می‌کنیم.

موسیقی کلاسیک، فراز و نشیب‌ها‌ی بسیاری را برای رسیدن به امروز، گذرانده است. این مراحل در تاریخ موسیقی به‌عنوان یک دوره توصیف شده است. این دوره‌ها به‌ترتیب شامل: قرون وسطی، دوره‌ی رنسانس (۱۶۰۰-۱۴۵۰)، دوره‌ی کلاسیک (۱۷۵۰-۱۶۰۰)، دوره‌ی رمانتیک (۱۸۳۰-۱۷۵۰)، دوره‌ی مدرن یا معاصر (۱۹۰۰-۱۸۳۰) و امروزه (۱۹۰۰ به بعد) است. در دوره‌ی کلاسیک سه آهنگساز نامی به‌عنوان کلاسیک‌کاران وین، «هایدن»، «موتسارت»، «بتهوون» اسامی آن‌ها در تاریخ با حروف طلایی ثبت شده است. آن‌ها در عصر خود صاحب ایده‌هایی بودند که سبب شعله‌ورتر‌شدن چراغ نوآوری شد و به‌طور حتم امروز نیز بهترین جایگاه موسیقی اختصاص به این موسیقی‌دانان دارد. این سه شخصیت آهنگساز یکی پس از دیگری برای سازهای مختلف آثار متعددی را تنظیم و آهنگسازی کرده‌اند. ساختار این آثار با‌ارزش به‌عنوان پایه و اساس دوره‌ی کلاسیک بنیان‌گذاری شده است. فرم سونات در طول دوره‌ی کلاسیک به‌نحو درخور توجهی پیشرفت کرده است. تقریباً برای تمامی سازها سونات‌ نوشته شده است و از این‌رو آهنگ‌های ساخته‌شده، به‌ویژه آن‌هایی که با فرم سونات بودند، علاوه بر اینکه باعث پیشرفت سازها شدند، سطح تکنیک نوازندگان قطعات را هم افزایش دادند و سونات‌ها‌ی پیانو در این میان نقش مهمی را ایفا کردند. در این مقاله ۵۲ سونات پیانوی هایدن، ۱۹ سونات موتسارت و ۳۲ سونات پیانوی بتهوون از نظر ساختار تنال بررسی شده است.

اینکه تازگی ندارد. موسیقی همیشه جایگاه حساس و مهمی را در میان اقشار جامعه بازی کرده و هنوز هم یک نمونه‌ی تمام‌عیار برای هر نوع «مانوری» است. به‌علاوه یادمان نرود، گروه و جناح‌های مختلف سیاسی به‌هر وسیله‌ای برای تضعیف طرف مقابل معمولاً به چنین ریسمان‌هایی متشبث می‌شوند. خب، اینکه تازگی نداشت و آن هم نباید یادمان برود؛ ولی هنوز اتفاق‌هایی سبب این می‌شود که فکر کنی گویا مسئولان این دو نکته را فراموش می‌کنند و با این فراموشی و «سرِ بزنگاه»‌رسیدن طرف مقابل، کارزاری بر پا می‌شود شنیدنی که دیگر آنچه بر سرش دعوا بود اهمیت خود را از دست می‌دهد و موضوع به همان جناح‌بندی‌های سیاسی کشیده می‌شود. چندی پیش بنیاد رودکی اقدام به برگزاری کنسرتی مناسبتی به‌نام «اپرای عاشورا» در دهه‌ی اول ماه محرم کرد که خواسته یا نا‌خواسته حواشی متعددی را دربرداشت. ...